Zuidlaren

Cultuur en bezienswaardigheden in de gemeente Tynaarlo, waaronder Zuidlaren valt.

Cultuur geeft een bindende wisselwerking tussen individu en maatschappij. Tynaarlo kent veel evenementen en een bloeiend verenigingsleven. Bekende evenementen zijn het bloemencorso Eelde, de Zuidlaardermarkt, de paardenmarkt in Vries. In deze rubriek meer over cultuur in Tynaarlo van prehistorie tot hedendaagse kunst.
De gemeente kent een aantal evenementen waarvan de Zuidlaardermarkt de bekendste is. Het is de grootste paardenmarkt van West Europa. Ook is er een gezellige markt met veel kramen en een kermis. Vries heeft ieder jaar een kleinere variant van de Zuidlaardermarkt.
In Eelde is het jaarlijks terugkerende bloemencorso. Alle straten van Eelde zijn dan versierd. De met bloemen versierde praalwagens trekken door de verschillende wijken. Elk dorp van de gemeente kent een bloeiend verenigingsleven. Er zijn historische verenigingen, zangkoren en muziek-, dans-, en toneelverenigingen. Voor boeken en tijdschriften kunt terecht bij de bibliotheken in Vries, Zuidlaren en Eelde. In plaatsen die ver af liggen van een bibliotheekfiliaal komt de bibliobus om de inwoners te voorzien van het nodige leesvoer. De gemeente heeft veel bezienswaardigheden. Alle dorpen hebben een authentiek karakter en stralen een eigen sfeer uit. Vaak hebben ze nog oude kerken. U vindt overal oude boerderijen met rieten daken. In dorpen als Midlaren, Zeijen en Tynaarlo zijn hunebedden en grafheuvels.
Ook kunt u diverse molens bezichtigen. In Zuidlaren zijn er twee, een poldermolen en een koren/oliemolen. Regelmatig zijn deze molens nog in werking. In Zeijen vindt u een zeer oud molentype, de paaltjasker. De molen werd gebruikt om het drassige land droog te maken om turf te kunnen winnen.
In Eelde staat het museum 'De Buitenplaats' met een expositie moderne figuratieve kunst, ontworpen door architect Alberts. Verder is er het Klompenmuseum en het Museum Vosbergen, winnaar van de cultuurprijs van de gemeente. Het Klokkengieterijmuseum vindt u in Vries. In Zuidlaren kunt u een dagje naar de Sprookjeshof, het attractiepark voor jong en oud.

Achttien dorpen en streken horen bij de gemeente Tynaarlo. Hieronder vindt u een overzicht.
Dorpen: Bunne, De Groeve, De Punt, Donderen, Eelde, Eelderwolde , Midlaren, Oudemolen, Paterswolde, Taarlo, Tynaarlo , Vries, Winde, Yde, Zeegse, Zeijen, Zuidlaarderveen, Zuidlaren


Kerken
De dorpen Eelde, Vries en Zuidlaren hebben alle drie een oude Romaanse kerk met toren. De kerk van Vries is waarschijnlijk (samen met die van Anloo) de oudste van Drenthe en stamt (deels) uit de elfde eeuw.

Molens
In de gemeente staat een aantal recent gerestaureerde molens, die nog regelmatig hun wieken laten draaien: Molenmuseum "De Wachter" in Zuidlaren, een koren- en oliemolen uit 1851, bevat 4 gerestaureerde stoommachines en een kolengestookte stoomketel. In De Groeve bevindt zich poldermolen "De Boezemvriend" en in Oudemolen een korenmolen, een achtkantige bovenkruier. In Zeijen aan de Oosterweg staat een paaltjasker, één van de oudste bekende molentypes, gebruikt om drassig land toegankelijk te maken voor de turfwinning.

Molenmuseum "De Wachter" in Zuidlaren Havenstraat 36, 9471 AM Zuidlaren
Molen "De Wachter" werd in 1851 gebouwd in opdracht van Van Bon, die tot 1895 eigenaar van de molen was. In dat jaar werd het eigendom van de familie Medendorp. De molen werd bij de bouw ingericht als koren- en oliemolen. De aandrijving bestond uit één koningspil, die vanaf de kap naar beneden liep tot 4 meter boven de begane grond. In 1898 werd een stoommachine van 40 pk. geïnstalleerd voor het aandrijven van de olieslagerij. De koningspil werd toen doorgezaagd. Het oliewerk werd aangedreven door de stoommachine en de korenmolen door windkracht. De stoomolieslagerij bleef tot 1935 in gebruik en werd later deels verkocht. In 1950 eindigde het graanmalen. Vanaf 1968 heeft molenmaker Medendorp zijn eigen molen stukje bij beetje gerestaureerd; eerst het molentechnische gedeelte, later volgde reconstructie van het oliewerk. Inmiddels was dit door de omvang een project geworden van vele personen. Sinds de tachtiger jaren is de binnenkant van de molen in oude staat hersteld. De olieslagerij, de stoommachines, de specerijenmaalderij, alles werkt weer en kan worden gedemonstreerd. In een uitbreiding is een smederij, een bakkerij, een kruidenierswinkeltje anno 1890, een bakkerswinkel en een gereedschappenmuseum ondergebracht. Verder is er een videozolder om in beeld een overzicht te krijgen van heden en verleden. In 2005 zal begonnen worden met een nieuwe uitbreiding. Hierin worden een stelmakerij (wagenmakerij), een klompenmakerij, een onderhoudswerkplaats met smederij en een tentoonstellingsruimte ondergebracht.

Boerderijen
Het van oorsprong agrarische karakter van de omgeving van Vries blijkt uit de oude boerderijen waarvan er vele nog met riet gedekt zijn. Met name in Zeegse, Oudemolen, Taarlo, Zeijen en Bunne staan nog 92 boerderijen op de zogeheten "rietdakenlijst"; dat wil zeggen dat de overheid mee betaalt aan het onderhoud van het rieten dak.

Landgoederen
In de landgoederengordel in Eelde/Paterswolde (sinds 1979 beschermd dorpsgezicht) ervaar je de rijkdoem van de Groninger elite in de 18e en 19e eeuw. Huize De Duinen en Lemferdinge zijn recent gerestaureerd. Door en langs deze landgoederen, waarvan ook nog Vennebroek, Vosbergen en Huize Welgelegen op de monumentenlijst staan loopt een bewegwijzerde wandelroute.


Archeologische vondsten
In Eelde bevindt zich archeologisch rijksmonument "de Waterburcht". In de grond bevinden zich de resten van een 13de-eeuws kasteel en een 17de/18de eeuwse havezathe. De contouren daarvan zijn zichtbaar gemaakt. In Midlaren, Schuilingsoord, Zeijen en Tynaarlo zijn overblijfselen uit de prehistorie te vinden, zoals grafheuvels en hunebedden. Yde stond enkele jaren geleden landelijk in de belangstelling toen er een reconstructie werd gemaakt van een "veenlijk" dat daar 100 jaar geleden gevonden werd. Het "meisje van Yde" en de reconstructie ervan trekken veel bekijks in het Drents museum te Assen.

Zuidlaardermarkt
" De derde dinsdag in oktober is een begrip. " Dan wordt er in Zuidlaren de traditionele Zuidlaardermarkt gehouden, de grootste en oudste paardenmarkt van Europa.
Ieder jaar trekken vele duizenden mensen naar de kop van Drenthe om dit gebeuren mee te maken. Zuidlaren verwacht dit jaar weer zo'n ruim 150.000 bezoekers uit binnen- en buitenland. Ook tijdens de feestweek, die door de Stichting Evenementen Zuidlaardermarkt wordt georganiseerd, brengen veel mensen een bezoek aan Zuidlaren.

De geschiedenis van de Zuidlaardermarkt
Zal er iemand in de wijde omgeving zijn, die nog nooit van de Zuidlaardermarkt heeft gehoord? Misschien bent u er zelf wel eens geweest. De Zuidlaardermarkt was en is voor velen een belangrijke dag. Niet alleen voor de koukleum - immers volgens een Oud - Drents gebruik mocht de kachel pas aan op de dag van de Zuidlaardermarkt, maar ook voor velen die er heen gaan om zaken te doen of om feest te vieren. Zie ook een interessant stukje historie, geschreven door Harry Perton.

Hoe is die markt, die jaarlijks ruim 150.000 bezoekers trekt, nu eigenlijk ontstaan?
Als jaar van ontstaan van de markt wordt het jaar 1200 aangehouden. Toch moeten reeds omstreeks het jaar 1000 Zuidlaardermarkten zijn gehouden. De monniken van het klooster van Aduard trokken toen al te paard naar Zuidlaren om hun pacht te innen en zaken te doen. Het eerste verhaal dat daadwerkelijk bewaard is gebleven, is de overval op de markt in 1232. In dat jaar belegerden de Drenthen en Fivelingoërs de stad Groningen. Maar de stadjers deden een uitval en achtervolgden de belegeraars tot Zuidlaren, waar het toen juist markt was. De marktgangers vluchtten hals over kop en lieten daarbij hun hele hebben en houden achter. Het dorp werd bij deze rooftocht verwoest en zelfs de kerk ging in vlammen op. Op dinsdag 16 oktober 2007 was dus de 807e Zuidlaardermarkt.

De gunstige ligging van Zuidlaren heeft gezorgd voor het ontstaan en de instandhouding van de grootste paarden- en runderenmarkt van Europa. Met name de ligging aan de grote weg naar het zuiden en de ligging aan de kruising van de wegen naar Groningen en Noord-Duitsland, België en Luxemburg heeft hierin een belangrijke rol gespeeld.


De organisatie van de markt
De Zuidlaardermarkt bestaat van origine uit drie onderdelen, namelijk:
1. de paarden- en rundveemarkt
2. de warenmarkt
3. de kermis

De paardenmarkt
De aanvoer op de markt is sinds jaren stabiel. Opvallend is het aantal paarden die voor de exportkeuring worden aangeboden. Hieruit blijkt destemeer dat het afzetgebied zich niet alleen beperkt tot Nederland, maar ook ver daarbuiten. Onduidelijkheden met betrekking tot de verplichting van een paspoort of een chip bij een paard of pony waren er niet meer. Elk paard of pony moest voorzien zijn van een paspoort en chip.
Gehinnik, galopperende en steigerende paarden. Paarden en ander vee dat middels de handenklap methode van eigenaar verwisselt. Dat is de Zuidlaardermarkt. Ruim 1700 paarden werden in 2006 aangevoerd naar Zuidlaren en een groot aantal ging met een andere eigenaar mee naar huis. Bent u ook een paardenliefhebber of houdt u gewoon van een gezellig dagje uit, dan moet u echt op dinsdag 16 oktober een kijkje nemen op de Zuidlaardermarkt. Naast paarden en ander vee vindt u namelijk ook nog eens zo'n 600 kramen in alle soorten en maten, een grote kermis, diverse straatartiesten, theater en live-muziek. Kortom een dagje Zuidlaardermarkt is een hele belevenis.
Tip: Kom niet op naaldhakken en een paraplu bij de hand is ook geen overbodige luxe.

De rundveemarkt
Vanwege de MKZ-problematiek mag nog steeds geen rundvee op jaarmarkten verhandeld worden. Uiteraard volgen wij de ontwikkelingen nauwlettend, want het rundvee hoort er nu eenmaal bij.

De warenmarkt
Het aantal gegadigden voor de ambulante handel was zoals andere jaren.
Meer dan 500 aanvragen worden jaarlijks bij de marktmeester ingediend, terwijl er aan 350 handelaren een plaats kan worden geboden. De lengte van een marktplaats varieert van 1 tot 32 meter. De totale lengte van de kramenmarkt bedraagt 4,2 km.
Eén van de drie onderdelen van de Zuidlaardermarkt is de warenmarkt. Deze markt is geen weekmarkt, braderie, vlooienmarkt of een snuffelmarkt maar een zuivere jaarmarkt, een grote warenmarkt, die één keer per jaar op een vastgesteld moment plaats vindt. Voor de Zuidlaardermarkt is dat altijd op de derde dinsdag in oktober en voor de Zuidlaarder Voorjaarsmarkt altijd op de tweede woensdag in april.
Een jaarmarkt is een markt met voorschriften. Om in aanmerking te komen voor deze warenmarkt, moet de aanvrager aan bepaalde voorschriften voldoen.Op de markt worden alléén ambulante handelaren toegelaten. Dit zijn handelaren, die dus op verschillende plaatsen vanaf een marktterrein hun waar (artikelen) aan de man/vrouw proberen te brengen. Het zijn eigenlijk reizende winkeliers.
De belangrijkste voorschriften zijn, dat alle aanvragers bij de Kamer van Koophandel staan ingeschreven als ambulante handelaar en dat de aanvrager geregistreerd staat bij het Centrale Registratiekantoor voor de Ambulante Handel. Als bewijs moeten kopieën daarvan tesamen met het aanmeldingsformulier ieder jaar vóór de 1e augustus ontvangen zijn door de Gemeente Tynaarlo. Te laat ontvangen of onvolledige aanvragen worden niet meer in behandeling genomen.

Vanaf 1 augustus is dus de markt al vol, want vanaf 1 augustus worden de "vaste"plaatsen eerst ingedeeld, door opnieuw aangemelde handelaren van het voorgaande jaar. Nieuwelingen worden op de wachtlijst geplaatst en vanaf die lijst worden gegadigden gezocht, die een plaats kunnen gaan innemen op de opengevallen plaatsen. Jaarlijks worden rond de 150 nieuwelingen op de wachtlijst geplaatst. Half september is de markt voor ongeveer 80 % ingedeeld en daarna worden alle plaatsen op de markt uitgemeten. Dan zal duidelijk zijn, hoeveel meter beschikbaar is voor een nieuweling. Van belang is dan de benodigde ruimte voor de kraam en het te verkopen artikel. Dezelfde handel naast elkaar of tegenover elkaar, kan natuurlijk niet. Uiteindelijk kunnen dan een beperkt aantal nieuwelingen vanaf de wachlijst geplaatst worden. Degene die pech hebben krijgen allemaal schriftelijke afwijzing toegestuurd.

De kermis ter gelegenheid van de Zuidlaardermarkt is één van de grootste in Noord-Nederland. Een 35-tal attracties voor jong en oud staat opgesteld op de Brink.
Zuidlaren ligt op de Hondsrug, ten zuiden van de stad Groningen en telt 10.410 inwoners (1 januari 2006) en is daarmee het op één na grootste dorp van haar gemeente (na Eelde-Paterswolde). De gemeente Zuidlaren werd in 1998 samen met de gemeentes Vries en Eelde één nieuwe gemeente die aanvankelijk ook 'Zuidlaren' heette, maar waarvan de naam een jaar later in 'Tynaarlo' werd gewijzigd.
Zuidlaren heeft zeven brinken en daarom wordt Zuidlaren vaak gezien als een groen dorp. Langs enkele van deze brinken loopt ook het Pieterpad. Het dorp heeft ook een havezate, het Laarwoud, dat voor de samenvoeging van de gemeentes Zuidlaren, Eelde en Vries (en nog enkele jaren daarna) het gemeentehuis was.
Ten oosten van Zuidlaren, aan de vaart naar het Zuidlaardermeer staat de museummolen De Wachter. Het is een windmolen waar granen en specerijen worden gemalen, met een mogelijkheid om terug te vallen op stoommachines voor het geval er onvoldoende wind is.
In Zuidlaren wordt jaarlijks op de derde dinsdag in oktober de Zuidlaardermarkt gehouden. Dit is van oorsprong een paardenmarkt. De tegenhanger, de jaarlijkse Rodermarkt is op de 4e dinsdag van september in Roden, van oorsprong een koeienmarkt. De markt staat bekend als Europa's grootste paardennajaarsmarkt en wordt jaarlijks door rond de 150.000 mensen bezocht.

De Prins Bernhardhoeve (PBH) in Zuidlaren is een beurscomplex in het midden van het dorp en van economisch belang, waarin o.a. het Noordelijk Internationaal Concours hippique wordt gehouden. Het complex van de Prins Bernhardhoeve is per 15 januari 2007 verkocht aan het bedrijf Rimag Beheer B.V., de beurzen vinden nu plaats in het WTC Expo te Leeuwarden.

Belangrijke beelden in Zuidlaren zijn Berend Botje en het Zuidlaardermarkt Monument. Het beeld Berend Botje verwijst naar het lied dat op zichzelf weer een verwijzing is naar de enige zeeheld die de provincie Drenthe heeft voortgebracht: Lodewijk van Heiden (1773-1850). Het Zuidlaardermarkt Monument is een beeldengroep ter ere van de 800e Zuidlaardermarkt.

Een ander beeld staat bekend onder de naam 'Vriendschap Vereeuwigd'. Het beeld staat aan de Brink O.Z. (Oost-Zijde) rechts tegenover de hoofdingang van de Prins Bernhardhoeve. Het beeld refereert aan de brand die een groot deel van de Prins Bernhardhoeve in 1986 heeft vernietigd. De naam van het beeld is bedacht door R.C. Zuidlaren-Anloo, de lokale Rotary club. Dit omdat de bekostiging van het beeld is gedaan door een bevriende Rotary club in Achim, Duitsland.

De Nederlandse Hervormde Kerk is één van de kerken die in het centrum is gesitueerd en bevindt zich vlakbij havezate Laarwoud, de bouw van deze kerk is begonnen in de 13e eeuw.

Het winkelbestand van Zuidlaren bevindt zich grotendeels aan een lange hoofdweg die gevormd wordt door de Stationsweg, De Millystraat en de Kerkbrink. De winkels delen deze hoofdweg met kantoren, dat maakt deze straat een respectievelijk lange winkelstraat. Andere winkels in het centrum bevinden zich onder andere aan de Telefoonstraat, Kerkstraat en Zuiderstraat.
Het centrum van Zuidlaren wordt ook voorzien van een subtropisch binnenzwembad, de tennisvereniging ZTC Zuidlaren en de Volksuniversiteit Zuidlaren. Ook is er het Sprookjeshof, een kleinschalig attractiepark voor kinderen. Aan de Havenstraat is er de mogelijkheid in rondvaartboot Berend Botje te stappen om een ronde over het Zuidlaardermeer te maken.

Maar de belangrijkste voorziening in Zuidlaren is toch wel de Prins Bernhardhoeve aan de Brink Oost Zijde, dit is een beurscomplex voor tentoonstellingen en evenementen en zorgt voor veel bedrijvigheid in het dorp.

Berend Botje is een persoon uit een oud en bekend kinderliedje.
Een beeld met fontein van Berend Botje staat in het Drentse dorp Zuidlaren.

Tekst van het liedje

Berend Botje ging uit varen
Met zijn scheepje naar Zuidlaren
De weg was recht, de weg was krom
Nooit kwam Berend Botje weerom
Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven
Waar is Berend Botje gebleven?
Hij is niet hier, hij is niet daar
Hij is naar Amerika.

Er doen verschillende verhalen de ronde over de persoon die model heeft gestaan voor Berend Botje:

De edelman Lodewijk van Heiden (1773-1850) telg uit de familie Van Heiden Reinestein, de de havezate Laarwoud te Zuidlaren bewoonde, en de enige Nederlandse zeeheld afkomstig uit Drenthe. Hij bracht lange tijd door in dienst van de Russische tsaar. In 1832 keerde hij als held in Zuidlaren terug, kon daar niet aarden, vertrok naar Amerika en kwam nooit weer terug.
Een boertje uit Borger, die lang geleden met zijn scheepje over de Hunze naar Zuidlaren voer. Hij kwam op de Zuidlaardermarkt terecht en ging nooit weerom.
Een schipper uit Gasselternijveen die een buitenechtelijke relatie in Zuidlaren onderhield. De weg van Gasselternijveen naar Zuidlaren liep via een kanaal en daarna via de Hunze ("De weg was recht, de weg was krom"). De naam Botje heeft betrekking op 's mans geslachtsdeel. Nadat hij deze bijnaam had verworven klinkt het aannemelijk dat hij naar Amerika is vertrokken.
Bommen Berend, de bijnaam van de bisschop van Münster, die in 1672 de stad Groningen met bommen bestookte.
Berend Drenth (bijnaam Berend Botje), een rijke reder uit Groningen die zijn wrakke schepen de Oostzee opstuurde om later, als de schepen waren vergaan, het verzekeringsgeld op te strijken. Niet deze Berend Drenth, maar de bemanning kwam nooit weerom.
Berend Botje kan ook het wad zijn opgegaan om als visser "bot" te vangen.
Volgens The Genealogie of the Family Botje bestond er inderdaad een Berend Botje. Hij werd geboren (Vlaardingen, 1912) als Berend Rosenboom en veranderde zijn naam naar Berend Botje toen hij samen met zijn broer in 1940 via Cuba naar de Verenigde Staten emigreerde. De opgegeven reden was dat de naam Rosenboom veelal verkeerd gespeld werd. De naam Rosenboom was een naam die deed denken aan een Joodse achternaam, in WOII hebben zij daarom hun naam veranderd in de naam van hun moeder. De naam Botje nam hij van zijn moeder Elisabeth Johanna Botje (Geb. 1873). Vraag is natuurlijk of dat betekent dat het liedje niet zo oud is (zeer onwaarschijnlijk), of hij van het bestaan van het liedje afwist toen hij zijn naam veranderde (zeer waarschijnlijk) en natuurlijk waarom hij dacht dat de naam Botje minder vaak verkeerd gespeld zou worden dan Rosenboom (waarschijnlijk niet).

Het beeld van Berend Botje staat aan de Stationsweg te Zuidlaren. Dit beeld houdt de sage van Berend Botje levend. De voorheen bestaande Stichting Recreatiebelangen Zuidlaren vatte in 1964 het plan op om een kunstwerk, voorstellende Berend Botje te realiseren. Het beeld is ontworpen door de heer Pot, destijds wonende in Son. Het beeld werd op 1 juli 1967 door de voorzitter van het Drents Genootschap en de Culturele Raad, Dr. K. van Dijk onthuld.
Momenteel (juli 2006) is het beeld niet meer op zijn originele plaats in het centrum van Zuidlaren te vinden. De "boom" die het mannetje vasthoudt was al eens verdwenen en provisorisch vervangen door de steel van een bijl.
Klein vandalisme en de slechte kwaliteit van het materiaal waarvan het beeldje is gemaakt, zorgden voor aftakeling. In afwachting van een revisie is het beeld opgeslagen bij een restaurateur. Mogelijk wordt het originele beeld (net zoals met vergelijkbare beelden zoals Bartje is gedaan) op een beschutte plaats neergezet, terwijl op de eigenlijke plaats in Zuidlaren een replica wordt geplaatst.


De Synagoge staat aan de Zuidkant van de Brink in Zuidlaren, het adres is Zuiderstraat 1, 9471 KJ
Zuidlaren.
Ruim honderdtwintig jaar geleden vormden enkele grote families in Zuidlaren samen een kleine, zelfstandige, joodse gemeente (kille). Zij zamelden geld in voor de bouw van een “kerk, school en (ritueel) bad (mikwe)” aan de Zuiderstraat. In 1884 verrees op die plaats een bescheiden mediene-sjoeltje dat als zodanig in gebruik bleef tot 1925. Toen kom men niet langer minjan-maken (d.w.z. tien volwassen joodse mannen bijeen krijgen voor het houden van de reguliere diensten). Om die reden werd de gemeente opgeheven en verkocht men de synagoge. Sedertdien werd het gebouwtje achtereenvolgens gebruikt als pakhuis, reparatiewerkplaats voor motoren, clubhuis voor padvinders, peuterspeelzaal en tenslotte als winkel voor de verkoop van tweedehands kleding. Tweemaal stond het op de nominatie om gesloopt te worden maar gelukkig kon dit tijdig worden voorkomen.
Daar kwam enkele jaren geleden verandering in, toen een plaatselijk Comité Joods Erfgoed Zuidlaren erin slaagde voldoende gelden bijeen te brengen voor de realisering van een monument tegen de zuidelijke buitenmuur van de voormalige synagoge ter nagedachtenis van de in de oorlog omgekomen vijftien joodse Zuidlaarders. Terzelfder tijd verscheen een boekje waarin de geschiedenis van joods Zuidlaren werd beschreven en in 2002 werd de oude, ernstig verwaarloosde, joodse begraafplaats aan de Bovendiepen opgeknapt. Daarbij kon het echter niet blijven, vonden enkel particulieren, die in het voorjaar van 2003 de Vereniging Behoud Synagoge Zuidlaren hebben opgericht. Belangrijkste doelstelling van de vereniging is het gebouw aan de Zuiderstraat 1 volledig te restaureren en herinrichten tot een synagoge. Gelukkig bood in 2005 de Stichting Oude Drentse Kerken aan het gebouw te kopen van de gemeente Tynaarlo en te assisteren in het verwerven van fondsen en hun expertise ter beschikking te stellen voor de restauratie.
In 2006 is het gebouw eigendom geworden van de Stichting Oude Drentse Kerken, de Vereniging Behoud Synagoge Zuidlaren is gebruiker en beheerder en de Liberaal Joodse Gemeente Noord Nederland huurt het gebouw voor het houden van hun erediensten en andere activiteiten. Behalve voor joodse vieringen staat de synagoge ook open voor exposities, lezingen, symposia, kleinschalige muziekuitvoeringen, etc. Kortom alle mogelijke activiteiten die passend zijn in een gebouw van dit karakter dat immers Rijksmonument is.

Joodse begraafplaats
De Joodse begraafplaats ligt aan de Wolferdinge en is omstreeks 1900 in gebruik genomen. De laatste begrafenis vond waarschijnlijk plaats in 1935. Daarna is de begraafplaats ernstig verwaarloosd.
In 2002 heeft het Comité Joods Erfgoed geld ingezameld en de begraafplaats gerestaureerd. De begraafplaats is eigendom van het NIK (Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap) en met haar toestemming kunnen joodse mensen hier begraven worden.





Hieronder een verzameling van al het natuurschoon rond Zuidlaren. In die gebieden kunt u wandelen en genieten van de omgeving, flora en fauna.
De Drentse Aa is een verzamelnaam voor een stelsel van beken in het midden en noorden van Drenthe. Het is een van de laatste gave stroomdalen van ons land. De beken kronkelen nog vrij door het oude Drentse cultuurlandschap: een afwisseling gebied met graslanden, bosjes, houtwallen, akkers,(essen), heide, jeneverbesstruiken, esdorpen, hunebedden en enkele landgoederen. Het totale stroomgebied van de Drentse Aa is circa 3800 ha groot. Er zijn meer dan tien wandelroutes uitgezet en in april 1996 is het informatiecentrum Homanshof, in het centrum van Anloo, geopend. Er zijn veel bijzondere planten zoals Orchideën. Er broeden vogels zoals veel Roodborsttapuiten, Grauwe Klauwieren Kwartelkoning, Zwarte Groene en Kleine Bonte Specht, IJsvogel, Goudvink, Appelvink, Paap, Houtsnip, en Watersnippen. Verder zitten er ongelofelijk veel Gekraagde Roodstaarten, Geelgorzen en Boompiepers en in de winter zitten er veel Sijzen, Klapeksters, Blauwe Kiekendieven en Barmsijzen, Kepen en Kruisbekken, maar bij die 3 ligt het eraan of er een invasie is. Meer leuke soorten die er waargenomen zijn zijn Waterspreeuw, Steenarend, Zwarte Ooievaar, en Klein Waterhoen .

Balloërveld (groot heideveld)
Uitgestrekt heidegebied met verspreid staande loof- en naaldbosjes.
De heide wordt begraasd door een schappenkudde. Het Balloërveld is vooral archeologisch van belang, omdat er nog veel sporen van het verleden te vinden zijn, zoals grafheuvels en celtic fields (met wallen omgeven akkertjes uit de ijzertijd). Ook zijn er op de heide middeleeuwse karrensporen te herkennen, zogeheten hessenwegen, waarover eeuwen geleden Duitse kooplieden van Ballo naar Gasteren reden Ook zijn er natte gedeeltes met watertjes. Er loopt een mooi fietspad over het veld heen. Aan de kant van het fietspad heeft u in de winter een kant om de Klapekster in een puntje van de boom te zien zitten. Ook is er een leuke flora en lopen er vaak reeën. Er broeden vogels zoals Tapuiten, Wielewalen, Kleine Bonte Specht, Roodborsttapuiten, Kleine Bonte Spechten en in de winter heb je hier altijd Klapeksters, Blauwe Kiekendieven, Sijzen en soms een Ruigpootbuizerd

Boswachterij Anloo (bos)
Boswachterij die bestaat uit het voormalige landgoed Terborgh en delen van het met hakhout omgeven essen en graslanden van de van de brinkdorpen Anloo en Eext.
Het op de Hondsrug gelegen landgoed is aan het begin van de eeuw aangelegd door de heer Everts. Hij liet de heide grotendeels beplanten met bos ten behoeve van de acht en de houtproductie. Er zijn enkele fraaie delen met vennen en heide overgebleven, waar de Adder nog voorkomt. In het bos zijn interessante planten te vinden, zoals Salomonszegel, bosanemoon en dalkruid. In de boswachterij liggen diverse grafheuvels en hunebed. Ook is er een Pintetum (naaldbomenverzameling) en een oorlogs gedenkteken. De heide wordt begraast door Drentse heideschapen. In het bos zitten o.a. Zwarte, Groene en Kleine Bonte Specht, in de zomer heb je ook kans op een Fluiter en in de winter op Sijsjes Grote-, en Kleine Barmsijzen.

Boswachterij Schipborg (Kniphorsterbos/De Strubben)
Bossen die rond 1860 zijn aangeplant op vroegers markegronden (gemeenschappelijke bezittingen van de boeren). In het gebied liggen veel archeologische monumenten, zoals grafstenen, hunebedden, prehistorische akkers en eeuwen oude karrensporen. Een gedeelte is van ministerie van Defensie. Er leven dieren zoals Boommarter, Wielewaal en Spechten. Ook is er een heideveld waar de militaire oefenen. Daar zitten in het voorjaar en zomer vaak Boomleeuwerikken.Bossen die rond 1860 zijn aangeplant op vroegere markegronden (gemeenschappelijke bezittingen van de boeren). In het gebied liggen veel archeologische monumenten, zoals grafstenen, hunebedden, prehistorische akkers en eeuwen oude karrensporen. Een gedeelte is van ministerie van Defensie. Er leven dieren zoals Boommarter. Er broeden vogels zoals Zwarte, Groene, Kleine Bonte, Fluiters, Appelvinken, Goudvinken, Kruisbekken, Houtsnippen en Wespendieven.

Eexterveld (ruigte met heel veel bijzondere planten)
Dit gebied ligt tussen Anderen en Anloo en wordt begraasd door Fjorden paarden en Schotse Hooglanders. Het is voor een gedeelte toegankelijk. Het is gebied is rijk aan flora zoals de Klokjes Gentiaan, Zonnedauw, veel verschillende soorten orchideeën en nog heel veel andere bijzondere planten. Ook de fauna is leuk, in 2000 zijn er ongeveer 60 soorten vogels gezien waarvan ongeveer 40 daar broeden. Eén daarvan is de Grauwe Klauwier. Er broeden vogels zoals Havik, Roodborsttapuit en Watersnip. leuke soorten die er gezien zijn: Draaihals(paar keer) Bokje, Roodpootvalk en Engelse kwikstaart(heel zeldzaam voor Drenthe). Ook zit er elk voorjaar Belijsters

Gasterse Duinen (heide)
Afwisselend heuvelachtig terrein met stuifzand, heide en enig bos. Tevens twee stukken met open water en gagelstruwelen, ontstaan door afgraving van het hoogveen. De Gasterse Duinen worden begraasd dor schapenen Schotse Hooglanders. Het gebied sluit aan bij het beekdal van de Drentse Aa. Er is een hunebed. Er broeden soorten zoals veel Roodborsttapuite, Groen Specht, Wielewaal, en Boomleeuwerik. Er is ook wel eens een Nachtzwaluw waargenomen

Landgoed de Schipborg
Dit gebied ligt zoals de naam het al doet vermoeden bij Schipborg. Er is veel hout aanplant met veel verschillende soorten bomen. Er leven soorten zoals Vossen, reëen, Roodborsttapuiten en Goudvinken.

Noordlaarderbos
Gevarieerd bos dat voor het grootste deel uit zomereiken in berken bestaat. Het is ontstaan uit een bos dat rond 1900 op de heide is aangeplant. Het vrij natuurlijke bos is rijk aan vogels. Ook komen er reeën, vossen en steenmarters voor.

Vijftig Bunder
Door eikenhout omgeven heideterrein op de overgang naar het dal van de Drentsche A. In het schrale heidegebied groeien planten zoals Gevlekte Orchis, Tormentel, Klokjesgentiaan, Grasklokje en Vleugeltjesbloem. Een deel van het Vijftig Bunder wordt begraasd door Fjordenpaarden. Er leven vogels zoals Boompieper, Spechten en Geelgors. Als u geluk hebt ziet u er een Levendbarende Hagedis. De heide(Dop- en Struikheide) wordt bezocht door dagvlinders als Groentje en Icarusblauwtje.

Zuidlaadermeergebied

Zuidlaardermeer en oeverlanden
Het Zuidlaardermeer is een natuurlijk meer (geen uitgegraven veenplas) met een zand bodem, helder water en veel palingen. Langs de randen staan uitgebreide riet- en biezenvelden. Er zitten vogels zoals Blauwborst, Roerdomp, Bruine Kiekendief, Porseleinhoen, Dodaars, Buidelmees, Baardman en vele andere rietvogels. In de winter duizenden Smienten, Grote Zaagbek, Nonnetje en Brilduikers vogels. Andere leuke soorten die zijn gezien zijn Zwarte Zee-eend, Klapekster, Grote Zee-eend, Zeearenden Lepelaar. Elk najaar zitten er Visarend bij het Zuidlaardermeer, deze zitten dan vooral in de Oostpolder en foerageren op het meer

Leinwijk of Wolfsbarge (Zuidlaardermeergebied)
Dit is een nieuw natuurgebiedje ten oosten van het Zuidlaardermeer, tegen Meerwijk aan. Het is afwisselend met riet, slik, ontdiep water, en gras. Er is een uitkijktoren maar vanaf het bruggetje heeft u het beste zicht. Ook zijn er vispasages en er staat er een wind molen. Er zitten veel vogels. Er is een nieuw aangelegd schelpenpad dat kan worden gebruikt als fietspad of om met de hond te wandelen. Onderweg vindt u een bank om te rusten. Er zitten vogels zoals Blauwborst, Baardman, Bruine Kiekendief, Roerdomp, Kluut, Visdief, Kleine Plevier en in de trektijd Bosruiter, Zwarte Ruiter, Groenpootruiter, Bonte Strandloper, Oeverloper en verschillende andere soorten eenden en rietvogels. Leuke soorten die er gezien zijn zijn Witoogeend, Reuzenstern, Geoorde Fuut, Kuifduiker, Bontbekplevier, Krombekstrandloper en Waterpieper

Westerbroekstermadepolder (Zuidlaardermeergebied)
Deze polder ligt ten noorden van het Zuidlaardermeer. In de polder lopen Schotse Hooglanders en Konik-paarden. De Westerbroekstermadepolder is een fantastisch natuurgebied, aantrekkelijk voor wandelaars, die er met volle teugen van kunnen genieten. Er is een Vogelkijkhut waar de polder overzien kan worden In het naast gelegen Foxholstermeer zitten in de winter veel Eenden. Ook in de Polder zitten veel eenden zoals Pijlstaart en Krakeend. Er broeden vogels zoals Porseleinhoen, Waterral en Bruine Kiekendief. In de winter zit er altijd een Slechtvalk. Meer leuke soorten die er waargenomen zijn zijn kwartelkoning, Ortolaan, Lepelaar, Blauwborst Heilige Ibis (exoot), Purperreiger, Zwarte ooievaar, Zwarte Stern, Kleine- en Grote Zilverreiger, Rootpootvalk, Kraanvogel, Witwangstern, Visarend, Casarca, en Steltkluut.

Oostpolder/Onnerpolder (Zuidlaardermeergebied)
Dit weilandencomplex ten zuiden van het Zuidlaardermeer is vooral in de winter in trek bij Kleine Zwanen en grote groepen Ganzen. In het riet zitten vaak Blauwborsten en in de petgaten zitten eenden, Aalscholvers en ook wel eens een IJsvogel en een Grote Zilverreiger. Vanaf de Oostpolder heeft u ook een goed zicht op het Zuidlaardermeer waar in de winter duizenden Smienten zitten. Door de Oostpolder loopt een weg die begaanbaar is met de auto. Er broeden in deze polders erg veel weidevogels zoals Grutto en Tureluur. Verder broeden er nog Blauwborsten, Gele Kwikstaarten, Bruine Kiekendieven en Watersnippen. In de winter zitten er altijd veel Blauwe Kiekendieven, kolganzen, Toendra Rietganzen en vaak grote groepen Kleine Zwanen. Leuke soorten die er gezien zijn: Purperreiger, Noordse Kwikstaart, Visarend(elk najaar), Zeearend, Zwarte Ibis, Zwarte Ooievaar, Ooievaar, Kleine Pelikaan(ontsnapt), Kuifkoekoek, Sneeuwgans, Koereiger, Klapekster, Duinpieper Zeearend en Grote Zilverreiger.

Oosterpolder (Zuidlaardermeergebied)
De Oosterpolder is één van de Harense polders, die word begrenst door de goederenspoorlijn Onnen - Nieuweschans, de Dr. Ebelsweg en de nieuwbouwwijk Oosterhaar van Haren. Het totale oppervlak van de polder is 669 ha, waarvan 80 ha is ingericht met o.a. een nat gedeelte, een laarzenpad en een kade-wandelpad. Er is een 'kijkvoorziening' bij het gegraven meer gebouwd. De polder werd in 1999 bewoond door ongeveer 47 broedvogelsoorten, waaronder enkele sprinkhaanrietzangers en roodborsttapuiten en ook blauwborsten.Verder zijn er nog een 14-tal reeën en een vossenfamilie.

Westerbroekstermadepolder ( Zuidlaardermeergebied)
Deze polder ligt ten noorden van het Zuidlaardermeer. In de polder lopen Schotse Hooglanders en Konik-paarden
De Westerbroekstermadepolder is een fantastisch natuurgebied, aantrekkelijk voor wandelaars, die er met volle teugen van kunnen genieten. Er is een Vogelkijkhut waar de polder overzien kan worden In het naast gelegen Foxholstermeer zitten in de winter veel Eenden. Ook in de Polder zitten veel eenden zoals Pijlstaart en Krakeend. Voor de hut heeft u kans op een Waterral en in augustus heb je de meeste kans op een Porseleinhoen.

Hunzedal
Diverse kleine percelen met bos en grasland in het vlakke dal van de Hunze.
Vroeger was het een hoogveengebied, 15 m lager gelegen dan de Hondsrug waar de Hunze doorheen kronkelde. In de negentiende en twintigste eeuw is het veen bijna helemaal weg gegraven en is de Hunze zo goed als recht getrokken. In de toekomst willen ze dat de Hunze weer gaat meanderen. Op dit moment zijn ze daar druk mee bezig. De graslanden zijn van heel erg belang voor overwinterde ganzen en broedende weidevogels. Er zitten altijd tienduizenden ganzen en ook aardig wat Kleine Zwanen en veel Blauwe Kiekendieven. Er broeden soorten zoals Grutto, Tureluur, Kievit, Blauwborst, Porseleinhoen, Kwartelkoning, Bruine Kiekendief, Gele Kwikstaart en andere weidevogels. Leuke soorten die er gezien zijn zijn: Fluitzwaan, Strandleeuwerik, Regenwulp, Ross' Gans, Rode wouw, Zwarte wouw, Grote Zilverreiger, Roerdomp en Casarca

Breevenen (Hunzedal)
Dit gebied ligt aan de Krommedijk ten zuid oosten van Annen. Het is een waar eldorado voor weidevogels. Door slenken die er zijn aangeld broeden er soorten zoals Kleine Plevier. Verder leven er op de ruige gedeeltes Kwartels en kwartelkoningen en in de bosjes stikt het van de Bosrietzangers. Meer leuke soorten die er gezien zijn: Fluitzwaan, Krekelzanger, Zeearend, Grauwe Franjepoot, Ruigpootbuizerd, Rode Wouw en Grote Zilverreiger

Annermoeras (Hunzedal)
Dit nieuwe gebied ligt bij Spijkerboor aan de Hunze, het heeft al erg veel soorten opgeleverd. Het gebied bestaat uit een stukje, bos, water en meedere slikjes. De volgende soorten zaten er vlak na de oprichting van het Annermoeras: Kleine Geelpootruiter, Gestreepte Strandloper, Visarend, Roodhalsfuut, Grote Zilverreiger, Temmincks Strandloper, Bonte Strandloper, Bosruiter enzovoort en meerdere soorten die voor ons gebied zeldzaam zijn zoals Kanoet, Bontbekplevier en Krombekstrandloper. Ook broeden er Kluten en Visdiefje


Overige

Zandgat in Zuidlaren
Een water in Zuidlaren omgeven door een bos met bungalows. Door de steile wanden broeden er IJsvogels en worden ze er ook regelmatig gezien. Er is een klein stukje heide. Om het water loopt een pad die vooral in het weekend wordt gebruikt door mensen die even een stukje willen lopen. In oktober tot eind winter zitten er vaak honderden eenden op het water te rusten. Zoals Smienten, Kuifeenden, Tafeleenden en Wilde Eenden. Op het water zitten vaak Futen en soms ook wel eens een Dodaars. In de zomer is het ook een favoriete zwemplek voor mensen.

Laarwoud
Perkbos met in het oudste gedeelte, aangelegt rond 1750, veel hoge eiken en beuken met daaronder hulststruiken. De door een gracht omgeven havezate Het Laarwoud stamt uit de zeventiende eeuw. In het Laarwoud zit een hele grote Roekenkolonie van een paar honderd paar. Ook broeden en tientallen Blauwe Reigers, Spechten, Boomklevers en Boomkruipers.

Hoornse Meer, Paterwoldstermeeren oeverlanden
Er zijn soorten waargenomen zoals Zwartkopmeeuw, Kuifduiker, Roodhalsfuut, Witoogeend, Krooneend, Visarend, Purperreiger Kwak, Visarend, Parelduiker, Roodkeelduiker, Zwarte Zee-eend, Ringsnaveleend en Ringsnavelmeeuw

Friese Veen
Biotoop: water, riet, en bos
Aalscholver(broedend), Visdief, Krakeend, Slobeend, en veel bos- en rietvogels
Winter: Grote Zaagbek, Nonnetje, IJsvogel en vele soorten eenden. Meer leuke soorten die er gezien zijn: Visarend, Dwergstern, Ooievaar en Woudaap

Appelbergen (vooral bos)
Voormalig militair oventerrein op de Hondsrug en een hunebed bij Noordlaren. De Appelbergen bestaan uit heide en stuifduinen met vliegdennen en bos. Er komen planten voor Klokjesgentiaan, Wolverlei, en Gevlekte Orchis. Het gebied is rijk aan reptielen, waaronder Adder, Levenbarige hagedis en Ringslang. In de Appelbergen zijn enkele picknickplaatsen en ligweiden.