Wapse en omgeving

De dorpen Diever, Wapse en Wittelte zijn in de vroege Middeleeuwen ontstaan doordat zich hier landbouwers gingen vestigen.

Wapse
In 1797 was Wapse de tweede plaats en bestaat uit een krans van kernen in een wijde boog om de es van Wapse. Daar liggen Veenhuizen, Zoerte, Veldhuizen, Ten Have en Ten Darpe, ook wel buurtschappen genoemd. De buurtschappen waren alle kleine agrarische nederzettinkjes met nauwelijks enige middenstand. In 944 leveren deze buurtschappen van Wapse samen elf schuldmudden, afkomstig van de zovele erven, gegroepeerd rond de Binnenesch. Sinds 1871 kent deze es lintbebouwing langs de weg Vledder-Dieverbrug, de Ten Darperweg. Hier ligt het huidige Wapse, dat eerder samenviel met Ten Darpe.
In 1447 is reeds sprake van Wapse. De betekenis ervan is onbekend. Op de Franse kaart van 1811-1813 is Wapse aangeduid als verzamelnaam van de vijf gehuchten rond de Binnenesch. In 1925 is het gebied van dit dorp met de vijf gehuchten omschreven als: '...zand, zand en nog eens zand, ter afwisseling misschien een beetje hei of een heideplas, maar voor 't overige zandverstuivingen, binnenduinen, opgewaaide en verplaatste heuvels, een oord van dorre verlatenheid.
De inwoners van het 'verzameldorp' onderscheiden zich van het kerkdorp Diever. Het is een gemeenschap met een eigen karakter, verzameld rond het dorpshuis Óens Huus'. In 1897 is de coöperatieve zuivelfabriek aan de Ten Darperweg gebouwd. Tot 1903 werkte deze op handkracht, later machinaal. Op den duur werd deze fabriek verdrongen door de DOMO te Beilen. Aan dezelfde weg is de dorpsschool gebouwd. Deze stond vóór 1874 aan de Rolle en is in 1892 gerenoveerd. Het oude schooltje is later verworden tot een arbeiderswoning en is kort na 1970 afgebroken.
Het vroegere centrum van Wapse is het huidige gehucht Ten Darpe, gelegen tussen Veenhuizen en Zoerte. Omstreeks 1830 stonden daar twee erven.