 |
|
Uffelte en omgeving |
Uffelte is een dorp in de Nederlandse provincie Drenthe, gemeente Westerveld, met ongeveer 1160 inwoners (1 januari 2004).
Uffelte is een esdorp met veel karakteristieke Saksische boerderijen. Na de Tweede Wereldoorlog is het uitgebreid met nieuwbouw. Het is een zeer toeristisch dorp, hoewel de meeste voorzieningen in het buurdorp Havelte te vinden zijn. Bezienswaardig is, naast de boerderijen, onder meer de Nederlands Hervormde kapel uit 1910.
Uffelte heeft de volgende voorzieningen: een openbare basisschool, sportvelden, een elektrozaak met postagentschap, actief Dorpshuis (De Vlasbarg'n) en enkele andere winkels en horecagelegenheden. Het dorp is goed bereikbaar door de ligging aan de N371.
De marke van Uffelte kenmerkt zich door essen, maar vooral door gigantische bos-, heide-, veen- en stuifzandgebieden. Het Ooster- en Westerzand, ten noorden van het dorp, vormen een landgoed dat uit bos, heide en veen (Uffelterveen) bestaat. Het is in particulier eigendom. Het Holtingerveld is een heidegebied van Natuurmonumenten. Ten oosten van deze gebieden ligt het gebied Havelte Oost, in eigendom van het Ministerie van Defensie. Dit was altijd een militair oefenterrein, maar enkele jaren geleden heeft het leger zich uit het grootste deel teruggetrokken. Het 1700 hectare grote heidegebied wordt begraasd door de Drentse heideschapen van de Holtinger Schaapskudde. De schaapskooi is te vinden in het buurtschap Holtinge, dat onder Uffelte valt.
Het Uffelterzand, ten westen van Uffelte en ten zuiden van Holtinge, is een kleiner bos- en heidegebied in eigendom van de gemeente, waar enkele grafheuvels te vinden zijn. Het Uffelter Binnenveld is een bos- en heidegebied ten zuidwesten van het dorp, eigendom van Het Drentse Landschap. Aan de overzijde van de Drentsche Hoofdvaart, eveneens op het grondgebied van Uffelte, ligt het bos- en weidegebied van Landgoed Rheebruggen, eveneens van Het Drentse Landschap.
De schaapskooi werd officieel in gebruik genomen in 1986.
Achter de kooi bevindt zich de hooischuur en de werkplaats van de herders.
Bij de kooi behoort een groot stuk grasland dat de schapen als uitloopruimte gebruiken.
Afhankelijk van de bezigheden en de weersomstandigheden trekken de herders dagelijks met de schaapskudde de heide op.
Vertrek van de kooi tussen 09.30 en 10.00 uur en thuiskomst omstreeks 16.30 uur.
Het is altijd weer een spectaculair gezicht de gehele kudde de kooi in of uit te zien gaan! Een bezoek dus waard!
Schaapskudde
Drentsch Heideschaap.
De kudde bestaat uit ruim 250 schapen met in de zomertijd daarbij nog eens ongeveer 250 lammeren.
Begrazing vindt plaats op een terrein van 1700 ha., in eigendom van Ministerie van Defensie, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer.
Schapen eten het liefst gras en wel de jonge scheuten, daarbij ook de jonge scheuten van het pijpestrootje .
Als het pijpestrootje zaadknoppen gaat maken in juni eten de schapen het niet meer, dan gaan ze over op de jonge scheuten van heide die dan juist tot groei is gekomen.
Verder wordt het hele jaar door de bochtige smele gegeten en ook de jonge blaadjes van de berkenopslag.
Dit eetgedrag bij elkaar zorgt voor een begrazing welke de heide in staat stelt zich steeds te vernieuwen en de vergrassing tegen gaat.
In combinatie met beheersmaatregelen als afplaggen, afbranden en afvoeren van de oude bovenlaag wordt de grond arm gehouden.
Omdat heide het best op arme zandgrond groeit, kunnen er zo steeds nieuwe heideplantjes tot groei komen en kan de heide in stand worden gehouden.
Dagelijks gaat de herder er op uit met de kudde en gaat volgens een door de terreinbeheerders vastgesteld begrazingsplan te werk. Op het te begrazen terrein bevinden zich 4 omrasterde terreinen waar de schapen als het nodig is zonder toezicht van de herders kunnen lopen en op de weide rond de kooi kan er 's nachts gegraasd worden. Naast het weiden worden de schapen bijgevoerd met hooi en brok gedurende de wintermaanden.
Het hooi wordt gewonnen van eigen graslanden verder wordt er hooi aangekocht.
Jaarlijks wordt er circa 1800 pak hooi en circa 10.000 kg schapenbrok gevoerd.
De schapenmest wordt verzameld in de kooi en weer gebruikt als bemesting elders. Het ras Drentsche Heideschaap heeft horens, zowel de ooien als de rammen, de ram heeft grotere horens met een krul erin.
Bij de kudde loopt normaal 1 ram, in de dektijd worden rammen bijgeleend, er zijn dan 6 -7 rammen bij de kudde.
Er wordt geselecteerd op "vers" rammenbloed om inteelt tegen te gaan en het zuivere Drentsche Heideschaap te bevorderen.
Dektijd: eind september tot eind november.
Draagtijd: 5 maanden min 5 dagen .
Lammertijd: half februari tot eind april. In de maand juni wordt begonnen met het schaapscheren.
Het moet warm weer geweest zijn want de schapenvacht moet eerst broeien en zweten, het huidvet gaat daardoor werken waardoor de vacht gemakkelijk los gaat.
Het scheren duurt dan slechts 5 minuten per schaap.
De prijs per schapenvacht is tegenwoordig zeer laag.
De herders zorgen voor de klauwverzorging en geven 2 maal per jaar alle schapen een injectie tegen teken en een ontwormingsmiddel.
De betekenis van de Holtinger schaapskudde (HS) laat zich in het volgende vijftal aspecten beschrijven:
De landschappelijke betekenis;
De cultuurhistorische betekenis;
De economische betekenis;
De educatieve betekenis;
De toeristische betekenis.
In het navolgende zullen deze verschillende aspecten nader worden uitgewerkt.
Daaraan voorafgaand zal in verband met een plaatsbepaling het profiel van de HS worden geschetst.
Profiel van de Holtinger schaapskudde.
De Stichting Holtinger Schaapskudde (SHS) is opgericht op 7 juli 1986 en indat jaar is ook de schaapskooi - bestaande uit een potstal, een hooiberging en een werkplaatsje - tot stand gekomen en in gebruik genomen.
De afmetingen van de kooi zijn zodanig, dat een kudde met een omvang van 240 schapen goed gehuisvest kan worden.
Huisvesting betekent in dit verband nachtverblijf, plaats waar bijgevoerd wordt en plaats waar gelammerd wordt en lammeren de eerste levensdagen verblijven.
De schapen van de HS zijn van het Drentse ras.
Een sober schapenras, dat zo typisch is voor het Drentse landschap.
Doordat deze schapen wat kleiner van bouw zijn dan de meeste andere schappenrassen, passen er wat meer in de kooi en kan de kudde ook wat groter zijn dan gebruikelijk.
In de winter is de omvang dan ook ca. 260 schapen en in de zomer ca. 500 schapen (en lammeren).
In die tijd is het dus wel dringen in de kooi.
De kudde is een gescheperde kudde, wat betekent dat de kudde dagelijks het veld in trekt onder leiding van één van de schepers.
Op dit moment zijn dat Jelle Kootstra (voltijd) en Hendrie Bijker (deeltijd).
Het gebied, dat door de kudde begraasd wordt, omvat het Holtingerzand, het Westerzand, het Oosterzand, het Uffelter Veen en de Havelterberg.
Totaal gaat het om een gebied van ca. 1700 ha.
Een dergelijk gebied is veel te groot voor een kudde van een omvang als de HS.
Hierdoor kan slechts sprake zijn van een beperkte invulling van de beheerfunctie.
De grond, waarop de kudde graast, wordt beheerd door de volgende organisaties:
Ministerie van Defensie;
Staatsbosbeheer;
Vereniging Natuurmonumenten.
Het beheer van de kudde wordt gevoerd door de SHS. In het bestuur daarvan zijn vertegenwoordigers opgenomen van de participanten:
De grondbeheerders;
De Gemeente Westerveld;
De VVV Westerveld.
Verder hebben een onafhankelijke voorzitter en een onafhankelijke penningmeester zitting in het bestuur.
Naast de SHS houdt de Stichting Vrienden van de Holtinger Schaapskudde (SVHS) zich bezig met het wel en wee van de kudde.
Door middel van het werven van donateurs en kleinere sponsors brengt deze stichting geld bijeen, waarmee een deel van de exploitatiekosten van de kudde wordt gedekt.
Daarnaast organiseert de SVHS door het jaar heen diverse activiteiten om de bekendheid van de kudde te vergroten en het maatschappelijk draagvlak voor het bestaan van de kudde te verbreden.
De inkomsten van de kudde bestaan hoofdzakelijk uit de beheervergoedingen van de grondbeheerders, de subsidies van het rijk, de provincie en de gemeente en de bijdragen uit het particulier initiatief, zoals van de SVHS en van de Stichting tot Behoud van Drentse Schaapskuddes (SBDS).
De Holtinger schaapskudde is één van de vijf kuddes, die Drenthe rijk is en tevens één van de grootste kuddes.
Uitwerking van de verschillende aspecten.
De landschappelijke betekenis.
Al in de IJzertijd graasden er schapen en runderen op het Drentse land.
De toenmalige boeren kapten stukken bos om kleine weidegronden te realiseren.
Doordat de humuslaag erg dun was op de zandgronden, waren de mineralen snel opgebruikt en trokken de boeren verder.
Hierdoor ontstond een parkachtig landschap van heidevelden en bossen.
Die situatie bleef tot in de Middeleeuwen zo bestaan.
Sindsdien veranderde de aard van de agrarische activiteit en nam de intensiviteit ervan toe.
Hierdoor ontstond het voor Drenthe zo typische esdorpenlandschap.
Het landschap in de omgeving van het gehucht Holtinge, waar de schaapskooi van de HS gesitueerd is, vertoont alle elementen van een dergelijk landschap.
Het omvat een es omgeven door een smalle strook bos en daaromheen een uitgestrekt heidegebied.
De vorming daarvan begon, net als bij de andere dorpen in een esdorpenlandschap, in de Middeleeuwen toen als gevolg van een toename van de agrarische activiteit behoefte ging ontstaan aan méér landbouwgrond.
Deze werd in het geval van de nederzettingen Uffelte en Holtinge ingericht op de nabijgelegen es.
Destijds was deze es omgeven door een brede bosstrook, die op zijn beurt weer omgeven was door heidevelden.
Als gevolg van een uitbreiding van de schapenhouderij, die samenhing met een verdere uitbreiding van de agrarische sector ging er behoefte ontstaan aan een groter areaal aan heidevelden.
Die vergroting werd gerealiseerd ten koste van het oppervlak aan bos.
Daardoor ontstond het huidige zo typische esdorpenlandschap van Holtinge.
Een landschap, dat een relek is van de menselijke activiteit door de laatste eeuwen heen en dat zo kenmerkend is voor de provincie Drenthe.
Een landschap ook, dat alleen al door zijn schoonheid, het verdiend om bewaard te blijven en waarvan een door een scheper met zijn honden geleide schaapskudde een onlosmakelijk onderdeel vormt.
De cultuurhistorische betekenis
Drenthe en schaapskuddes horen bij elkaar.
Van oudsher bepalen, óók rondom Holtinge schapen het beeld en deels ook de geschiedenis, maar daar niet alléén.
Méér dorpen in Drenthe hebben een geschiedenis, die verbonden is met schaapskuddes en met herders.
Hoeveel dorpen kennen niet hun Schapendrift?
En er is niet veel fantasie voor nodig om je voor te stellen, hoe vanuit de verschillende dorpen aan het begin van de dag de herder met zijn honden en zijn kudde naar de heidevelden trok en 's avonds weer terugkeerde naar het dorp.
Een schaapskudde was voor een dorp van grote betekenis.
Het ging daarbij niet alleen om producten als wol, vlees en melk en melkproducten, maar zeker ook om de mest, die nodig was voor het bemesten van de vruchtbare landbouwgronden op de es en zodoende de opbrengst van de landbouwgronden te bestendigen.
De economische betekenis.
Wanneer eenmaal besloten is om ernaar te streven het landschap van afwisselend heidevelden en bossen in een gebied in stand te houden, vloeit daaruit voort dat dit landschap beheerd moet worden om het specifieke karakter te behouden. Daarbij kan een gescheperde kudde een belangrijke rol vervullen. Schapen helpen om de vergrassing van de heidevelden tegen te gaan. Zij eten graag gras, in het voorjaar vooral de jonge scheuten, waarbij ze ook de jonge scheuten van het pijpenstrootje opeten. Het hele jaar door eten zij verder de bochtige smele en ook de jonge blaadjes van de berkenopslag. Daarnaast eten zij de uitlopers van de heidestruiken, waardoor de heideplanten zich blijven verjongen. Door dit eetgedrag wordt vergrassing teruggedrongen en worden de heidevelden in een goede conditie gehouden. Inmiddels is het overigens mogelijk om ook met mechanische middelen de heidevelden zodanig te beheren, dat deze in tact blijven.
Het voordeel van een gescheperde kudde is evenwel, dat ook de moeilijk toegankelijke dlen van de heidevelden bereikt kunnen worden.
Daarnaast worden de beheermaatregelen door een kudde natuurvriendelijker uitgevoerd en kan er volgens een verfijnder begrazingsplan gewerkt worden.
Één en ander hangt samen met de relatief eenvoudige wijze, waarop een gescheperde kudde zich door het terrein kan verplaatsen en laat 'sturen'.
Hierdoor is het mogelijk om de begrazingsdruk te optimaliseren en kan een gedifferentieerder graaspatroon worden aangebracht. Hetgeen de biodiversiteit in het terrein ten goede komt. Zo vermeld één van de begrazingsplannen, die elk jaar in overleg met de grondbeheerders voor de HS worden opgesteld, dat: "In overleg met de beheerders is extra aandacht besteed aan de begrazing met schapen als vervolgbeheer. Door de diverse beheermaatregelen en de begrazing is plaatselijk de vergrassing fors teruggedrongen.". Dat alles neemt niet weg, dat de kosten van begrazing door een schaapskudde hoger zijn dan de kosten van andere beheermethoden, zoals plaggen, maaien, branden en opslag verwijderen.
In die zin is de economische betekenis van een kudde beperkt.
Het gaat bij de beheermethode met schapen méér om de kwaliteit van het beheer en om het aanvullende karakter in de beheerfunctie.
De educatieve betekenis.
Niet te ontkennen valt, dat er de laatste decennia sprake is van een sterke toename van de verstedelijking en dat ook de intensiviteit van de landbouw en de veeteelt snel toeneemt. Dit leidt ertoe, dat de afstand tussen de natuur en een groot deel van de bevolking almaar groter wordt. In dat verband kan een schaapskudde een belangrijke educatieve rol vervullen. Het is letterlijk en figuurlijk nog een stukje aanraakbare natuur. Een schaapskudde laat zien hoe mens en dier door de eeuwen heen, elk naar hun aard, met elkaar opgetrokken zijn. Bij het beheer van de natuurlijke omgeving, bij het instandhouden van een kudde met facetten als geboorte, ontwikkeling, voeding en productie en in het samenspel van de mens met schapen en honden bij het zich verplaatsen door het terrein. Een kudde demonstreert, dat dieren een eigen aard en zelfs dat elk dier een eigen karakter heeft. Een inzicht, dat op de achtergrond is geraakt in de moderne, mechanisch georiënteerde wereld.
Alle reden om vooral kinderen met een stukje'aanraakbare natuur' kennis te laten maken, zodat hun kijk op hun natuurlijke omgeving verbreed wordt. De waarde daarvan moet niet worden onderschat en ook de rol, die een schaapskudde daarbij kan vervullen.
De toeristische betekenis.
De HS en de schaapskooi aan de Holtingerrondweg in Uffelte zijn zondermeer belangrijke toeristische trekpleisters voor de Gemeente Westerveld.
Door het jaar heen komen duizenden toeristen de schaapskooi bezoeken.
En ook wanneer de schaapskudde over de heidevelden trekt, wordt hij vrijwel altijd begeleid door een grotere of kleinere groep belangstellenden.
Wat dat aangaat is vast te stellen, dat er de laatste jaren van een toenemende belangstelling sprake is.
Het ligt voor de hand dat dit samenhang met een verlenging van het recreatieseizoen; een verlenging, die naar verwachting nog enige tijd zal doorzetten.
In dat verband dient opgemerkt te worden, dat een schaapskudde door de seizoenen heen haar toeristische betekenis waarmaakt.
Dagelijks trekt de kudde het veld in en is in die zin een stabiele publieke trekpleister.
De toeristische betekenis van de kudde beperkt zich evenwel niet alleen tot haar dagelijkse aanwezigheid in het veld en in de schaapskooi.
Door het jaar heen worden regelmatig aanvullende activiteiten ontplooid of wordt deelgenomen aan activiteiten van andere organisaties.
Genoemd kunnen worden:
Het jaarlijkse Kraomschudden rond het begin van de lente;
De door de plaatselijke VVV in het hoogseizoen regelmatig georganiseerde 'Ontmoetingen met de herder en de kudde';
Het Schaapscheerdersfeest, dat elk jaar op de tweede zaterdag in juli op het terrein rond de schaapskooi gehouden wordt;
De bijna tot een traditie geworden Oudejaarswandeling;
De presentaties tijdens in de omgeving georganiseerde evenementen, zoals braderieën, de Drentse Fietsvierdaagse en bijvoorbeeld bepaalde activiteiten van de plaatselijke middenstand.
Dat alles leidt ertoe, dat er jaarlijks vele duizenden mensen plezier beleven aan de HS.
In dat verband is het van belang om te wijzen op de concrete plannen, die er zijn - en gedeeltelijk ook al in uitvoering zijn genomen - om de aantrekkelijkheid van de schaapskooi voor recreanten te vergroten.
Plannen, die verwezenlijkt kunnen worden door een éénmalige projectsubsidie van een grote sponsor via de SBDS en door een substantiële bijdrage van de SVHS.
Voor ogen staat om een apart bezoekersgebied in te richten bij de kooi met een informatie-/schuilhut, een picknickplaats en een speelweide; een gebied dat gescheiden is van het deel waar de schapen verblijven, maar waarbij het deel waar de schapen verblijven wél voor de bezoekers goed toegankelijk blijft.
Het leidt geen twijfel, dat de betreffende voorziening de aantrekkelijkheid van de schaapskooi voor bezoekers sterk zal vergroten.
Slotopmerking
In het voorgaande zijn de verschillende aspecten van de betekenis, die de HS voor de Gemeente Westerveld heeft, nader uitgewerkt.
Geconcludeerd moet worden, dat het bestaansrecht van de kudde geen grond vindt in elk van de geschetste aspecten afzonderlijk, maar met name gevonden moet worden in de totaliteit van de aspecten.
En juist de totaliteit van die elkaar versterkende aspecten bepaalt het unieke van déze gescheperde schaapskudde, in déze tijd, op déze plek in Drenthe.
In dat opzicht is de betekenis van de Holtinger schaapskudde voor de Gemeente Westerveld evident.
Stichting Vrienden van de Holtinger Schaapskudde.
De Stichting Vrienden van de Holtinger Schaapskudde stelt zich ten doel de schaapskudde en de herders op de heide te houden.
Een paars bloeiende heide met daarin een kudde schapen vinden wij bij Drenthe en onze woonomgeving horen!
Ook voor de vele toeristen in Havelte en omgeving is de schaapskooi en de kudde van Holtinge een attraktie.
Dat het in stand houden van de kudde geld kost kan iedereen begrijpen.
Diverse overheidsinstanties en natuurorganisaties dragen financieel hiertoe bij.
Ook worden er subsidies verstrekt.
Helaas is dit alles niet voldoende om alle kosten te dekken, denkt U maar eens aan al het voer dat bijgevoerd wordt in de winter, het onderhoud van de schaapskooi en ook de salarissen van de herders.
Schaapherder zijn is niet alleen de romantiek van de grote stille heide, zij moeten ook leven met hun gezin, net als ieder ander.
De Vriendenstichting wil financieel bijdragen daar waar het nodig is en verder de herders steunen in hun werk.
Om dit te bereiken hebben wij veel belangstellende donateurs nodig.
Gelukkig hebben wij al enige honderden trouwe donateurs uit Uffelte, Havelte en vele andere plaatsen in Nederland.
Voelt U zich ook aangesproken door de schaapskudde en de prachtige omgeving waar zij grazen, wordt dan ook vriend of donateur en draagt Uw steentje bij tot het behoud van de kudde.
Donateurs ontvangen jaarlijks het jaarverslag, zodat zij op de hoogte blijven van de zaken rondom de kudde.
De Vriendenstichting organiseert in maart de kraamvisite bij de jonge lammetjes, het z.g.n. Kraomschudden en in juli het Schaapscheerdersfeest, hiervan krijgen onze donateurs tijdig bericht.
Bij deze en andere evenementen verkoopt de Vriendenstichting in haar stalletje artikelen die met schapen te maken hebben, al deze aktiviteiten brengen geld op voor de schaapskudde.
Wij hebben U hard nodig als vriend/donateur, steunt ons !
U kunt zich aanmelden als donateur via ons emailadres: vrienden@holtingerschaapskudde.nl
Of ga naar het schaap Donateur en vul daar het formulier in.
Uw minimale bijdrage is € 10 per jaar,een hoger bedrag is zeer welkom.
Onze hartelijke dank en tot ziens bij de kudde en de aktiviteiten rondom de schapen! vrienden@holtingerschaapskudde.nl
Het bestuur van de Stichting Vrienden van de Holtinger Schaapskudde.
Secretariaat:
Wilgenstraat 22.
7975 AZ Uffelte,
Tel.0521.350086
Bezigheden
KALENDER van de werkzaamheden rond de kooi.
januari:
De herders gaan dagelijks de heide op met de kudde.
Naast het voeren van hooi wordt nu begonnen met bijvoeren van schapenbrok.
's Avonds gaat de kudde de kooi in en op de weide rondom.
februari:
Half februari begint de lammertijd, herders gaan met een deel van de kudde de hei op, de ooien met lammeren blijven in de kooi, evenals de hoogdrachtige ooien.
Voor de herders is dit een spannende en vermoeiende tijd want de meeste lammetjes worden 's nachts geboren en de herder is daar bijna altijd bij aanwezig.
De herders zijn blij en trots op de lammeren, zeker als er een tweeling bij is.
Soms moeten lammetjes melk krijgen met de zuigfles, om de 3 uur, een heel karwei!
maart:
Een zondagmiddag in maart is het kraamvisite in de schaapskooi,het z.g.n. Kraomschudden.
Iedereen wordt uitgenodigd in de kooi en getrakteerd op beschuit met muisjes ter ere van de circa 200 jonge dieren.
april:
Eind april de heide op met het hele spul, schapen en lammeren.
Tot de lammertijd weer begint in februari volgend jaar, gaat de herder elke dag de heide op met de kudde.
mei:
Begin mei ophouden met het voeren van schapenbrok en hooi.
juni:
Eerste week juni beginnen met scheren.
Het moet warm weer geweest zijn want de schapenvacht moet eerst broeien en zweten.
Het huidvet gaat daardoor werken waardoor de vacht makkelijk los laat, scheren gaat dan in 5 minuten (anders kan het wel een half uur duren voor je de vacht eraf hebt).
Ná de langste dag maaien en hooien (vóór die tijd zijn er veel jonge vogels en reeën in het veld).
Het hooi onder dak brengen in de hooischuur.
juli:
De 2 de zaterdag in juli wordt er traditiegetrouw het Schaapscheerdersfeest gehouden!
De herders laten zien hoe er met de ouderwetse schaar geknipt en geschoren wordt en er wordt getoond hoe de schapenwol wordt gesponnen.
Daarnaast is er een gezellige hobbymarkt en zijn er diverse aktiviteiten voor kinderen en volwassenen.Een leuke en leerzame middag voor jong en oud!
augustus:
Uitmesten van de kooi ( potstal ) en deze mest over het land uitrijden.
september:
Eind september gaan de rammen bij de kudde.
oktober:
Beginnen met hooi voeren 's avonds in de kooi.
november:
de rammen gaan weg bij de kudde.
december:
Hopen op de geboorte van een Kerstlam!
De herders letten gedurende het gehele jaar op de gezondheidstoestand van de schapen.
Dit betekent ook werk als klauwverzorging, ontworming, eventuele vaccinaties en ontsmetting.
De herders moeten ook de afrasteringen en het hekwerk goed onderhouden,zodat de schapen niet kunnen gaan dwalen.
