Mergel
Mergel, zo bepalend voor de vorming van het Zuid-Limburgse landschap, wordt hier in grote hoeveelheden gewonnen. Het is miljoenen jaren geleden ontstaan toen Zuid-Limburg nog onder de zee lag. Op de bodem vormde zich een dikke laag kalk en klei. Toen de zee zich terugtrok, kwam de mergelbodem als een plateau boven de zeespiegel te liggen. Rivieren en beken sleten de mergel uit en gaven het gebied zijn heuvelachtige karakter. De hoogteverschillen zijn aanzienlijk. Het hoogste punt van Nederland ligt bij Vaals, vlak bij het Drielandenpunt: 322,5 m.
Bunde
Bunde telt twee aardige landhuizen: Huis Heiligen en Huis Rustenburg, beide uit de 18e eeuw. Even buiten het plaatsje ligt het witgepleisterde Kasteel Meerssenhove.
Het natuurreservaat Bunderbos (110 ha) is een steil hellingbos dar zich uitstrekt van Bunde tot Elslo, met in de hogere delen eiken en berken en in de lagere (nattere en vruchtbaardere) delen hazelaars, beuken, essen en esdoorns. In het bos – met vooral in het voorjaar een rijke ondergroei – ontspringen verschillende kalkrijke bronnen en beekjes.
Meerssen
Hoe belangrijk het aan de Geul gelegen plaatsje Meerssen ooit was, bewijst de mooie – in Maasgotiek opgetrokken – Basiliek van het H. Sacrament (14e eeuw). Al voor 800 stond er een kerk. De naam van de kerk verwijst naar een wonder, dat in 1222 plaatsvond. Nadat een priester vergat water en wijn in de kelk te doen, vloeide er bloed en water uit de hostie (het Bloedwonder). In 1465 vond opnieuw een wonder plaats. Tijdens een fel uitslaande brand wist een boerenzoon het Heilig Sacrament ongedeerd de kerk uit te krijgen (het Brandwonder). In het langgerekte koor staat links van het altaar een twaalf meter hoog, laatgotisch sacramentshuis. In de dwarsbeuk vallen de grote gebrandschilderde ramen op. Het zijaltaar aan de zuidkant draagt een mooi beeld (ca. 1500) van de H. Barbara.
De afdeling Heemkunde van het Natuurhistorisch Museum en Heemkunde Centrum behandelt mijnbouw, de afdeling geologie de vorming van gesteenten. De afdeling biologie informeert jou over vlinders, vogels, schelpen (Markt 27A. Zo. 14-17 uur).
Borgharen
Bij Borgharen – landelijk bekend geworden door recente overstromingen van de Maas – valt het hoger gelegen Slot Borgharen onmiddellijk op. Van zijn 13e-eeuwse afkomst is niet veel meer over. De gedrongen vierkante zijtorens zijn van 1485.
Limmel
In Limmel, nu een buitenwijk van Maastricht, kun je de resten van Kasteel Betlehem, bekijken. De ronde hoektoren van het huidige complex is van de 13e eeuw.
Maastricht
Maastricht behoort tot de oudste en mooiste steden van ons land. De geschiedenis van Maastricht gaat terug tot de Romeinen, die een nederzetting bouwden bij een doorwaadbare plek in de Maas. Sinds de 13e eeuw heeft Maastricht een stenen omwalling. En dat was nodig ook, want de stad is in die tijd al strategisch belangrijk en gewild. Er staan Hollanders, Spanjaarden en Fransen met hun legers voor de poorten. De huidige stad staat bekend om zijn gemoedelijke sfeer, zijn talrijke monumentale gebouwen en vele cafés.
Wie Vrijthof zegt, zegt terrasjes. Als je neerstrijkt op dit gezellige plein met zijn platanen, heb je uitzicht op het bekendste monument van Maastricht: de St. Servaas. De imposante basiliek dateert van de 11e eeuw en heeft crypten uit de 6e, 11e en 12e eeuw. Mooi is de met beelden versierde ingang Het Bergportaal. In de kerk vind je onder meer het graf van de H. Servaas, de eerste bisschop van Maastricht, en een standbeeld van Karel de Grote. In de kerkschatkamer vind je de reliekschrijn of kist van St.-Servaas, versierd met goud en edelstenen. Pal naast de St. Servaas staat de gotische St. Janskerk (14e- en 15e-eeuw). Je kunt de toren beklimmen voor een schitterend uitzicht over de stad.
Het O. L. Vrouweplein is iets intiemer dan het Vrijthof en minstens zo gezellig. Het plein wordt gedomineerd door de westgevel (een machtige muur van kolenzandsteen) van de O. L. Vrouwebasiliek (ca. 1018).
Tal van historische verrassingen vind je in het middeleeuwse Stokstraatkwartier, even ten westen van de St. Servaasbrug. Let vooral op de opvallende gevelstenen. Sinds 2003 is de Museumkelder Derlon rijksmonument. Bij de nieuwbouw van het hotel zijn de Romeinse overblijfselen gespaard, waaronder een waterput uit de 3e eeuw, een poort en een Romeinse maaskeienweg (Plankstraat 21).
De resten van de middeleeuwse omwalling zijn gelegen in een prachtig stukje groen aan de zuidrand van het stadscentrum. Je vindt er onder meer de Helpoort, de oudste stadspoort van Nederland.
Het ultramodern vormgegeven Bonnefantenmuseum (1995) ligt in de Maastrichtse wijk Céramique, het voormalige terrein van de Sfinx-fabrieken. Het eigenzinnig gebouw is van de hand van architect Aldo Rossi. De museumcollectie bestaat eigenlijk uit twee collecties; een van oude en een van hedendaagse kunst. De afdeling oude kunst toont onder andere Vlaamse landschapsschilderkunst uit de 16e en 17e eeuw, middeleeuwse houtsculpturen uit het Maasgebied en Italiaanse schilderkunst van tussen 1300 en 1550. Binnen de basiscollectie van de hedendaagse kunst vallen werken van prominente Amerikaanse minimal-artkunstenaars en de Italiaanse Arte Povera (Avenue Céramique 250).
Ten zuiden van de stad liggen de grotten van de St. Pietersberg, een in de loop der eeuwen ontstaan labyrint van 20.000 door mergelsteenhouwers uitgehakte gangen. De muren dragen interessante opschriften en werken van kunstenaars (zie voor rondleiding in de verschillende grotten: www.maastrichtunderground.com).
Eijsden
In de driehoek Eijsden-Vaals-Meerssen ligt het eigenlijke Mergelland. Ieder jaar trekt op de tweede zondag na Pinksteren de kleurrijke Bronkprocessie door de straten van Eijsden. De oude kern van het aan de Maas gelegen Eijsden is een beschermd dorpsgezicht met o.a. de vierkante mergelstenen toren (14e eeuw) van de Christinakerk. Het plein in het midden van Eijsden heet Vroenhof, oftewel ‘het Hof van de Heren’.
In de Molenstraat staat een 19e-eeuwse waterradmolen en in de Voerstraat de Muggemolen, een korenmolen uit 1886.
De tuinen van het in Maaslandse renaissancestijl gebouwde, omgrachte Kasteel Eijsden (17e eeuw) zijn vrij toegankelijk. Je waant jezelf, wandelend langs de vakkundig geknipte heggen, de slotgracht en de prachtige rozenperken eeuwen terug in de tijd.
Mesch
Het in visgraatverband gemetselde deel in de noordmuur van de St. Pancratiuskerk is waarschijnlijk 11e-eeuws of ouder. Het mergelstenen laatgotische koor dateert van de 13e eeuw. De St. Pancratiuskerk is mogelijk de oudste van Nederland. Het bevrijdingsmonument herinnert eraan dat Mesch de eerst bevrijde plaats in Nederland was tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog.
Het natuurreservaat Savelsbos (175 ha) op de hellingen van het Maasdal is bekend om zijn bijzondere bomen, planten en vogels. Niet minder interessant zijn de ruim 5000 jaar oude vuursteenmijnen.
Sint Geertruid
De heilige Gertrudis van Nijvel gaf haar naam zowel aan het dorp als aan de van mergel- en vuursteen gebouwde gotische kerk. In het schip bevinden zich de resten van een kleine 11e-eeuwe basiliek. Het laatgotische herenhuis ’t Stenen Huis werd zo genoemd om het te onderscheiden van de gebruikelijke vakwerkhuizen.
Mheer
Het hooggelegen kasteel van Mheer (17e eeuw) is gebouwd op de natuurstenen fundamenten van een 11e-eeuws slot. Het slot bestaat uit vier vleugels rond een binnenplaats. De robuuste, ronde toren op de rechterhoek van de voorvleugel springt in het oog. De tuinen van Kasteel Mheer bestaan onder andere uit een formele tuin en een kruidentuin. Het kasteel is niet opengesteld voor publiek.
Noorbeek
Of de St. Brigida de mooiste dorpskerk van Limburg is, moet je zelf beoordelen. De kerk is gewijd aan de patrones tegen veeziekten. Zij was een Ierse abdes van een vrouwenklooster in de 5e eeuw. Ze ging veel met dieren om en werd heilig verklaard. Toen er in 1634 veepest uitbrak in Noorbeek en omgeving, kwamen de boeren dan ook naar deze kerk om tot haar te bidden. De gebeden werden verhoord en uit dankbaarheid spraken ze af elk jaar een den voor de kerk te plaatsten. Tot op de dag van vandaag gebeurt dit nog steeds. Elke tweede zaterdag na Pasen wordt de oude den omgehakt en een nieuwe in het bos uitgezocht. De nieuwe den wordt op een door mooi versierde paarden getrokken dennenkar naar de kerk vervoerd.
Slenaken
Het Gulpdal is 124 ha groot, met hellingbossen, orchideeën en kalkgrasland. Het Grote Bos (51 ha) bestaat uit loofbomen. Het dorp Slenaken is met name een uitvalsbasis voor vele wandelaars en fietsers.
Epen
De mooie omgeving van Epen is rijk aan vakwerkhuizen en -boerderijen. Ook De Volmolen, een waterradmolen, is bezienswaardig.
De door Epen, Vaals en Mechelen begrensde Boswachterij Vaals (621 ha, met hoogten van 120 - 322 m) staat bekend om de variatie in loofboomsoorten en bezit een rijke kleinwild- en vogelstand. In het liggen grafheuvels uit de bronstijd en een vuursteengroeve.
Vaals
250 meter van de top van de Vaalserberg (322,5 m) ligt het Drielandenpunt (321 m). Na de beklimming van de Boudewijntoren komt daar nog eens vijftig meter bij. Het panorama dat zich uitstrekt over Duits, Belgische en Zuid-Limburgs grondgebied is magistraal. Het Drielandenlabyrint is de grootste doolhof van Europa. De Belgische en de Nederlandse leeuw en de Duitse adelaar zijn in het heggenpatroon verwerkt (Viergrenzenweg 97).
Mechelen
Twee waterradmolens uit de 18e eeuw, de Heerenhof (gemeentehuis) en tal van vakwerkhuizen verlenen charme aan Mechelen.
Wittem
De rijksheerlijkheid Wittem bestond uit een aantal dorpjes in de omgeving. Nog steeds dragen zeven daarvan Wittem als gemeentenaam. Kasteel Wittem groeide in de middeleeuwen uit tot een waterburcht met zeven torens en een dubbele gracht. In het kasteel vertoefden enkele zeer prominente gasten, waaronder Karel V en Willem van Oranje. In 1568 bevocht deze laatste de Spanjaarden vanuit het kasteel. Anno 2007 zijn slechts een toren met twee zijvleugels van het oorspronkelijke kasteel bewaard gebleven. Na twee grootscheepse restauraties is het tegenwoordig in gebruik als hotel-restaurant.
Kasteel Goedenraad (18e eeuw) is omgeven door een fraai park. Samen met een boerderij, een groot beukenbos op een helling en graslanden vormt het landgoed Goedenraad.
Simpelveld
Een aanrader in Simpelveld is een rit over de Miljoenenlijn (Schin op Geul - Kerkrade). ‘s Zomers rijdt de Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij met diesel en stoom. De naam Miljoenenlijn duidt op de aanleg van het spoor in de periode van 1925 tot 1934, die niet minder dan twaalf miljoen gulden heeft gekost voor 12,5 kilometer spoor.
Schimmert
Kasteel Bockhof heeft een mergelstenen schuur gesierd door een fraaie krulgevel. Verder tref je een klooster en een beltkorenmolen aan. Van veraf zie je een markante watertoren liggen. Deze stamt uit 1927 en is ontworpen door architect Jos Wielders. Het is de enige watertoren die is opgetrokken in de stijl van de Amsterdamse school.
