Forten- en Landgoederentocht met WS78 vanuit Bergen op Zoom

Op zaterdag 28 november 2009 organiseerde WS78 de Forten- en Landgoederentocht. De start was vanuit zaal "Bellevue" te Bergen op Zoom en lag ongeveer 1400 meter vanaf het treinstation. Omdat wij op zaterdagochtend de startlokatie niet op tijd vanuit ons dorpje op de Utrechtse Heuvelrug konden bereiken, reisden wij op de voorgaande vrijdagmiddag af naar Bergen op Zoom. In het centrum van Bergen op Zoom hadden wij een logies met ontbijt gevonden. Dit adres lag op ongeveer 500 meter van het treinstation. Toen wij op vrijdagavond dineerden in het Teerrestaurant aan de Markt troffen wij daar nog een bekende WS78 wandelaar, die woonachtig in Haarlem is, en overnachtte in de Stayokay.

Rond kwart voor negen begon de kleine startlokatie vol te geraken, waarop veel wandelaars besloten zich startklaar te maken en buiten onder de zonneluifel, die ook tegen regen beschermt, te wachten op het startsein. Wij bevonden ons ook onder deze wandelaars die tijdig naar buiten liepen, maar buiten gekomen vroegen we ons af, waarom we al deze moeite hadden gedaan, want we wilden helemaal niet voor in de groep starten.

Gehuld in regenkleding begaven we ons rond vijf minuten voor negen op pad. We volgden de Antwerpsestraatweg, waaraan ook de startlokatie lag. We sloegen af en zowaar volgden we al enige kleine bospassages. Bergen op Zoom heeft een bezienswaardige binnenstad. Onze route voerde dan ook eerst naar en daarna door de fraaie binnenstad.d Zo kwamen we langs de Grote- of st Gertrudiskerk. Op de Grote Markt aangekomen hadden we, naast de voornoemde kerk zicht op restaurant De Teerkamer, het stadhuis met het standbeeld van schrijver Anton van Duinkerken. Daarna kwamen we nog langs Stadsschouwburg De Maagd, dat veel op een kerk leek

Schouwburg De Maagd is ondergebracht in de voormalige rooms-katholieke kerk van de parochie H. Maagd Maria ten Hemelopneming ( in de volksmond "de Maagd"). De kerk is in neoclassicistische stijl gebouwd in de jaren 1825-1829 De kerk is in de jaren 1988-1990 verbouwd tot schouwburg.
Wie had 160 jaar geleden kunnen bedenken dat de katholieke kerk die men toen in het historische Bergen op Zoom bouwde eens de functie zou krijgen van een sfeervolle stadsschouwburg met 650 zitplaatsen. Deze wonderbaarlijke transformatie leverde diverse grote architectuurprijzen op en vormde een belangrijke bijdrage tot de culturele ontwikkeling van de Markiezenstad. In 1829 vond de inzegening van de Heilige Maagdkerk aan de Grote Markt in Bergen op Zoom plaats. Deze nieuwe kerk was voor de katholieke bewoners van het oude stadscentrum. De protestanten hadden de veel grotere Gertrudiskerk aan de overkant van het marktplein in gebruik. Anderhalve eeuw later konden daar eindelijk de katholieken hun kerkdienst houden en kreeg De Maagd een heel ander publiek. Als monumentale stadsschouwburg werd het gebouw de parel van de Markiezenstad.

In de Lieve Vrouwe straat kregen we zicht op de Gevangenpoort.

De Gevangenpoort dateert uit de 14e eeuw, en had in eerste instantie de functie van stadspoort. Aan het eind van de 15e eeuw werd het bestemd tot gevangenis:

Een volgende straat waar de wandeling doorheen voerde, was de Moeregrebstraat.

Op nummer 4 is WEL gevestigd. WEL bestaat sinds 1973 en is één van de weinige uitgeverijen in het land die alleen poëzie willen publiceren. WEL maakte de debuten mogelijk van nogal wat dichters die later bij de grote uitgevershuizen onderdak vonden, zoals Victor Vroomkoning, Marijke van Hooff, Jan Kostwinder, Erik Heyman, Geert van Istendaal en Rogi Wieg. Het huis fungeerde, en fungeert nog steeds, als logeerplaats van deze en andere auteurs.

Ook aan de Moeregrebstraat lag Het Zwijnshoofd.

In Het Zwijnshoofd vinden literaire festivals van de stichting Podiumcultuur meestal plaats. Hier treden veel schrijvers op. Hugo Claus, Jef Geeraerts en Adriaan van Dis gingen hen voor.

Daarna kwamen we bij en door het Markiezenhof. Dit grote gebouw is eigenlijk geheel ingebouwd door andere gebouwen er omheen. Toen wij hier de voorgaande avond doorkwamen, liepen hier talrijke zwarte pieten en een sinterklaas rond. De sinterklaasvoorstelling was duidelijk afgelopen. Door dit Sinterklaasfeest konden wij hier nu rondkijken, want normaliter is dit 's-avonds gesloten. Vanwege de regen maakten wij hier nu geen foto's.

Het Markiezenhof is het voormalige stadspaleis van de heren en latere markiezen van Bergen op Zoom. Nu doet het dienst als cultureel centrum. Hier bevinden zich o.a. het gelijknamige museum, de Erasmusbibliotheek (met in de eerste hal een bronzen borstbeeld van Anton van Duinkerken), een restaurant, een brasserie en een beeldentuin. Het is gebouwd tussen 1485 en 1514:

Daarop kwamen we bij het Ravelijn met de naam Op Den Zoom, gelegen aan het Pielekenswater.

Pilleken is Antwerps voor eend. Pilleken word in Antwerpen als Pieleke uitgesproken. Door de nauwe banden tussen Bergen op Zoom en Antwerpen en de grote hoeveelheid eenden in het water rond het Ravelijn is de naam Pielekeswater niet gek bedacht toen.

Daarna liepen we door het Anton van Duinkerkenpark met daarin de Parkvijver gelegen Het eerstvolgende meertje van betekenis was de Kleine Melanen;

De Kleine Melanen is een voormalig heideven aan de rand van de woonwijken Meilust en Noordgeest te Bergen op Zoom. De oevers zijn gedeeltelijk beschoeid en zijn daarnaast begroeid met moerasplanten en struiken.

Verderop kwamen we ook langs de Groote Melanen;

De Groote Melanen is een voormalig ven, dat intensief wordt gebruikt voor de karpervisserij. Als gevolgvan interne eutrofiëring, omwoelen van de bodem, maar ook door inval van elzenblad en instroom vanwater uit een woonwijk is de plas zeer voedselrijk geworden.

We staken de Randweg Noord/N259 over. Nu trokken we het gebied van de West-Brabantse waterlinie in. Eerst liepen we over de schans van Fort Pinssen. Aan het eind voerde een steil trappetje naar beneden. We hadden het hier best moeilijk. Achteraf gezien vonden wij dit het gevaarlijkste gedeelte van de route. Op een collega-website zagen we dat hier een parkoersbewaker behulpzaam was, maar toen wij hier kwamen was de "vogel" gevlogen.

Opnieuw voerde ons pad lag een meertje. Ditmaal was dat Groote Melanen. Nu kwam Fort de Roovere, tussen de nog steeds neervallende regendruppels, in zicht. We liepen hier ook over de schans. De schans was fraai begroeid met varens. De meeste varens waren aan het afsterven en waren derhalve bruin van kleur. Maar er waren ook nog groene varens zichtbaar. Dit zorgde voor een mooie kleurschakering en we vonden het dan ook jammer dat de zon hier niet scheen om de fraaie kleurschakeringen te optimaliseren.

De West Brabantse Waterlinie is een verdedigingslinie tussen Bergen op Zoom en Steenbergen die haar oorsprong heeft in de Tachtigjarige Oorlog. De aanleg is in 1627 begonnen in opdracht van de Staten Generaal van Zeeland en Holland. De Waterlinie moest de Eendracht, een belangrijke scheepvaartverbinding tussen Zeeland en Holland beschermen tegen de (Spaanse) vijand wanneer deze vanuit het oosten zou aanvallen en strekte zich uit van de Vliet in het noorden tot Bergen op Zoom in het zuiden.

De Randweg Oost/A4-snelweg werd overgestoken via een eco-viadukt. Op 12 km werd de soeppost bereikt. Het was rond half twaalf en het was al even tevoren droog geworden. We besloten nu het fototoestel te voorschijn te halen. We bleken al ver in de achterhoede te zitten, want er werd al begonnen met het afbreken van de verzorgingspost. We besloten hier toch wat langer te blijven en probeerden alvast wat meegenomen boterhammen te veroberen. Want dan konden we na een flinke etappe van 17 km een volgende rust op de koffiepost te hebben

Nu zetten we koers naar natuurgebied De Heide. We waren hier best wel verbaasd een zandvlakte aan te treffen. Uiteraard werd het zand over de grootste lengte overgestoken. Na nog een meertje werd nu de A58 snelweg overgestoken. We zagen een ANWB bordje van de autoroute "Zeven Heerlijkheden".

In de middeleeuwen stond “heerlijkheid”voor het gebied dat toebehoorde aan een heer, zoals de heerlijkheid van Bergen op Zoom, waartoe de zeven gemeenten langs deze prachtige route behoorden. Deze 100km lange route voert o.a. door de plaatsen Bergen op Zoom, Wouw, Steenbergen, Dinteloord, Dintelmond, Oud Gastel, Oudenbosch, Bosschenhoofd, Rucphen, Schijf, Essen, Wouwse Plantage, Huijbergen, Ossendrecht, Hoogherheide en Woensdrecht.

Het volgende natuurgebied heette Zoomland. Daarbij liepen we om de deelgebieden De Zeezuiper en Molenzicht heen

Landgoed Zoomland ligt Oostelijk van Bergen op Zoom. Het gebied is 307 hectare groot en wordt beheerd door Het Brabants Landschap. “Landgoed met loof- en naaldbossen met daartussen bouw- en weilanden en fraaie eiken- en beukenlanen. Het is ontstaan uit een aantal kleinere landgoederen, die in de 17e eeuw buiten de stad Bergen op Zoom zijn aangelegd. Het oostelijke deel was vroeger moeras.
Er is nog een klein gedeelte van over, namelijk De Zeezuiper, met moerasbos, vijvers en interessante planten. Het noordelijke deel is veel droger, met dennen- en eikenbossen op stuifzand”. Op Zoomland komen veel bijzondere paddestoelen, mossen en korstmossen voor. Zoomland is alleen toegankelijk voor begunstigers van Provinciale Landschappen en WS78 wandelaars.

Op 22 km werd de grote rust bereikt. Deze was gelegen in de Stayokay. Vroeger heette dit de jeugdherberg. Hier stond een wandelwegwijzer, met verwijzingen naar de GR5, de LAW's 1, 5 en 11. Naar Nice was het nog 2172 km. Het volgende bosgebied heette Wouse Plantage. Ook hier was een kleine zandverstuiving. Maar nu werd alleen de rand van deze zandverstuiving gevolgd.

De geschiedenis van de Wouwse Plantage, begint rond het jaar 1500 met een aanplant in opdracht van de heer van Bergen op Zoom. In 1541 is de plantage d.m.v. uitbreidingen ter hand genomen door Markies van Glymes. De plantage heette toen Huijbergse plantage. Van belang werd de nieuwe aanleg die in de jaren 1759-1761 is gerealiseerd. De eerste particuliere eigenaar was Baron de Caters, bankier te Antwerpen, hij heeft het landgoed gekocht in 1839 van de Staatsdomeinen der Nederlanden. Veel van de nu nog bestaande gebouwen stonden er toen ook al, behalve het kasteel. Het kasteel heeft hij in 1845 laten bouwen, het is echter al wel verschillende malen verbouwd, doch in grote lijnen is het ongeveer hetzelfde gebleven. In 1895 is het landgoed van eigenaar gewisseld en gekocht door dhr. Paul Emsens. Na zijn dood is het landgoed verdeeld in twee gelijke delen. Een maal per jaar tijdens de Brabantse Kastelen dagen wordt het landgoed opengesteld. De organisatie hiervan ligt in handen van de Heemkunde kring de Vierschaer. Tijdens deze open dag wordt het terrein rond de karakteristieke gebouwen open gesteld en worden er diverse activiteiten georganiseerd zoals een gezellige tuinbeurs, openstelling van het brandweermuseum en het geven van demonstratie met de oude zagerij.

Op 30 km was de koffiepost. Alle verzorgingsposten lagen trouwens op het grondgebied van de gemeente Bergen op Zoom.

Nu werd natuurgebied Mattemburgh doorkruist, dat doorsneden werd door de A4-snelweg weg. Deze snelweg heeft hier ook de benaming van A58.

Landgoed Mattemburgh met loof- en naaldbossen en cultuurland. Ten oosten van de rijksweg ligt het oudste bosreservaat van ons land, waar al ruim 100 jaar geen onderhoud meer plaats vindt. Rond het landhuis ligt een park, waarin twee tuinstijlen zijn vertegenwoordigd: de ‘speelse’ Engelse Landschapsstijl en de ‘strenge’ Franse of Formele Stijl. De Landschapsstijl wekt de illusie van een rivierdallandschap. Verspreid in de gazons staan boomgroepen en solitaire bomen. Op een kunstmatige heuvel staat een wit theehuis, vanwaar drie zichtassen lopen. Het gazon wordt doorsneden door een slingerende, als het ware meanderende vijver. In de Franse tuin wordt tot uitdrukking gebracht dat de mens controle heeft over de natuur. De bijhorende oranjerie vormt het winterverblijf voor oranjeboompjes en andere kuipplanten. De ijskelder onder het theehuis en de bunkers in het bos vormen de belangrijkste winterverblijfplaats voor vleermuizen in West-Brabant.

Op 34 km werd de koffiepost bereikt. Er lagen hier naast talrijke mandarijnen ook een paar appels. Er daar deden wij ons tegoed aan.

We staken een spoorlijn over en kregen nu zicht op het Markiezaatmeer.

Het Markiezaatsmeer is een deel van de Oosterschelde. In 1984 werd het in het kader van de Deltawerken van de zee is afgesloten door een nieuwe dam, de Markiezaatskade. Het Markiezaatsmeer ontstond achter de Markiezaatskade. Vroeger werd een deel van dit meer omschreven als het Verdronken land van het Markiezaat van Bergen op Zoom. Sinds de afsluiting heeft het meer zich ontwikkeld tot een zoetwater-moerasgebied. Samen met landgoed Mattemburgh, de Molenplaat en de Hogerwaardpolder vormt het een aaneengesloten natuurgebied van 1 955 ha. water. Het ontstane natuurreservaat wordt thans het Markiezaat genoemd.

Daar waar de wit/rood gemarkeerde route linksaf sloeg,begon voor ons een omleiding. Het is gissen wat de reden van de omleiding was. Het kan te modderig zijn geweest. We vonden het niet zo erg. Het begon al wat te schemeren en wilden graag nog bij daglicht finishen. Nadat we weer op de hoofdroute waren uitgekomen, kwamen we nog langs een uitkijktoren. Een wandelaar van een achteropkomend wandelgroepje liep naar boven. Bovengekomen liet hij horen dat hij boven op de uitkijktoren stond. Toen hij ons later inhaalde vroegen wij of hij de sirene was die even te voren van de uitkijktoren te horen was.

Na het Koningin Beatrixbos werd de bebouwde kom van Bergen op Zoom bereikt.

Het Koningin Beatrixbos is een heuvel met een hoogte van ca. 15 boven NAP, die onderdeel uitmaakt van de zuidelijke rand van de Bergse Plaat. De heuvel vormt als het ware een landschappelijk hoekpunt van de woonwijk Bergse Plaat en een antwoord op het natuurlijke reliëf van Brabantse Wal (met name de Kraaijenberg), waardoor het Dal van de Molenbeek ruimtelijk wordt gecontinueerd tot aan het Markiezaatsmeer door in te spelen op de opbouw van het aangrenzende landschap, de overgang van de Brabantse Wal via het voormalige (half-) open schorrengebied naar het water.

Even verder liepen we nog langs het water van de Binnenschelde. Er stonden hier zilverkleurige ijzeren palen, waarvan 2 op de wal en de anderen in het water. Op 4 pilaren stond een cijfer dat tezamen het jaar 1574 vormden.

Bij Reimerswaal kwam het op 29 januari 1574 tot een treffen tussen de geuzenvloot onder Lodewijk van Boisot en Joost de Moor en de Spaanse hoofdvloot onder admiraal De Glimes en Romero. Op 8 februari 1574 werd de Spaanse vloot volledig verslagen. Deze slag staat bekend onder de De Slag bij Reimerswaal en vond plaats tijdens de Tachtigjarige Oorlog.

Om 16:50 uur werd de finish bereikt.

Het was een hele mooie tocht geworden. Wij willen de parkoersarchitekt en de organisatie van WS78 hartelijk danken voor deze mooie tocht. Van een wandelaar uit Roosendaal hoorden wij dat zij deze tocht veel mooier vonden dan dat wandelvereniging De Wandelende Krabben uit Roosendaal ooit heeft georganiseerd. Hij vroeg zich af waarom een wandelaar uit Ermelo een veel mooiere tocht kan uitzetten dan de Wandelende Krabben. Het IVV nummer was 11704.

Henri Floor