Een milieuramp uit vroeger eeuwen, Vierhouten-Hierden (15 km)
Tegenvallende treinverbindingen hadden ons er toe bewogen deze dag met de auto
te reizen. Vanuit Vierhouten voerde het parkoers weer snel over onverharde
wegen.
Vierhouten is al vele eeuwen oud. In de vroege Middeleeuwen schreef
keizer Otto II reeds over de Quator Foreste".
Spoedig kwamen we op de
Elspeetsche heide. Het parkoers voerde over de toppen van de heidevelden, zodat
we fraaie vergezichten hadden.
Milieuramp uit de middeleeuwen
Daarna werd koers gezet naar het Hulshorsterzand. Daarbij liepen we langs een
kazerne. We zagen verschillende tanks, die afgedekt waren. Het pad voerde over
het zanderige Hulshorsterzand. Het tempo werd hierdoor danig gedrukt.
Het
Hulshorsterzand is een natuurmonument. Vroeger was het een milieuramp van de
eerste orde. Het open stuifzandcomplex was toen veel groter. In het begin van
de 19e eeuw lag er tussen Harderwijk en Wezep een strook stuifzand van 2 tot 3
km breed en bijna 30 km lang. In het stuifzand heersten extreme leefomstandigheden
voor plant en dier. Bij zonnig weer wordt het zand erg warm, wat
wij hebben ervaren, terwijl het 's nachts sterk kan afkoelen. Bovendien is de
grond vaak voor lange tijd kurkdroog en arm aan voedingsstoffen. Zandstormen
geselen alles wat zich maar net boven de oppervlakte bevindt, woelen wortels
bloot of stuiven alles onder.
Bijzondere planten en dieren
Alleen pionierplanten als buntgras, zandzegge en heidespurrie kunnen zich hier
en daar vestigen. In de uitgestoven laagten zien we dat op
sommige plaatsen het stuifzand is vastgelegd door grote bruine
plakkaten ruig haarmos. Als we het met de loep bekijken, zien we
aan de top van de blaadjes een doorzichtige haar, vandaar de naam.
Ook wat de dierenwereld betreft is het stuifzand een heel bijzondere levensgemeenschap.
De duinpieper, de boomleeuwerik, en de
tapuit (zandvogel van de droge streken, gaarne in konijnenholen
nestelend) voelen zich er thuis. Verder komen er verschillende
interessante insecten voor, zoals de veldkrekel, de zandloopkever, sommige
graafwespen en verschillende mierensoorten. Heel bijzonder is de bijenwolf, een
graafwespensoort die honingbijen in een valkuiltje lokt en vervolgens opeet.
Nadat in 1928 de zandverstuivingen op de Veluwe zo schaars waren geworden kocht
de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten het Hulshorterzand als "levend"
stuifzandlandschap te behouden voor het nageslacht.
Over een ruiterpad bereikten
we weer aan asfaltweg.
Waterdicht schoeisel een vereiste
We staken de snelweg A28 en de spoorlijn Amersfoort-Zwolle over. We dwaalden
onder langs Hulshorst door. Spoedig wijzigde de bodemgesteldheid, En weldra
kwamen we bij het natuurmonument Het Grote Weiland. Over af en toe wat modderige
bospaden doorkruisten we dit natuurgebied. In de parkoersbeschrijving stond dat
voor dit traject waterdicht schoeisel voor dit drassige voetpad een vereiste is.
Door de droogte troffen we het echter. We kwamen Hierden aan de
noordkant binnen. Het parkoers liep eigenlijk langs Hierden heen. Daarop
sloegen we van het parkoers af en dronken in het centrum weer een pak
melk en karnemelk (de witte motor).
Een pauwenburcht met stadsrechten, Hierden-Elspeet (16 km)
Jonkheer Marten van Coolwagen, smoorverliefd
We liepen langs kasteel Essenburgh.
Dit charmante kasteeltje in 1652 werd gebouwd op de
fundamenten van een 14e-eeuwse burcht, doet nu dienst als Norbertijnenpriorij. Dus als
klooster van de in 1120 door St. Norbertus te Prémontré gestichte orde. Ruim 300 jaar
geleden ging het er heel wat minder heilig toe. In 1675 wordt Jonkheer Marten van Coolwagen,
heer van Essenburgh, smoorverliefd op zijn nichtje Sibilla uit
Dodewaard. Hij schrijft haar tedere liefdesbrieven, die tenslotte beantwoord
worden. Maar de heer van Essenburgh blijkt een trouweloos minnaar en laat
plotseling niets meer van zich horen. Dit laat Sibilla, die een kind van hem verwacht,
niet op zich zitten. Zij spant een proces tegen hem aan
en eist dat hij onmiddellijk met haar trouwt liefdesbrieven gaan naar het gerechtshof te
Arnhem als bewijsstuk, en niet zonder succes. De ontrouwe jonkheer wordt tot trouwen gedwongen.
Bij kasteel Essenburgh zaten een aantal mensen die de schilderkunst beoefenden. Aan de
achter kant van het kasteel staken we een bruggetje over en over een piepklein paadje liepen
we verder langs een beek.
Hierdense-, Leuvenumse- en Staverdense beek
Deze beek ontspringt in de omgeving van het Uddeler- en Bleekemeer en slingert zich zo'n 25 km
lang door de velden en bossen van de Noord West-Veluwe tot hij uitmondt in het Veluwemeer.
Hier heet hij Hierdense beek. Maar hij verandert nogal eens van naam afhankelijk waar we
liepen. Later zal hij dan ook respectievelijk
Leuvenumse of Staverdense beek heten.
In de
achttiende eeuw dreef de beek nog negen papiermolens aan, die alle aan de Heer van Essenburgh
toebehoorden. Langs de beek vinden we onder andere elzen en berkenbroekbos, plekken met
bosanemoon, witte klaverzuring, dalkruid en salomonszegel. Verder vele soorten zoogdieren en
broed vogels. Vroeger kwamen hier ook de beekforel en de beekprik voor.
Het systeem van de watermolen was alsvolgt: De beek werd bovenstrooms (gedeeltelijk) afgedamd
en verlegd via schema verloop beek een tracé met een
zeer gering verval. Bij de molen werd de bovenbeek in de onderbeek geleid.
zó dat het vallende water het waterrad een draaiende beweging kon geven.
Doordat er deze
wandel dag zoveel te vertellen is, volgt het resterende gedeelte in aflevering 9.
We liepen langs kasteel Essenburgh.
