Cromvoirt en omgeving

Cromvoirt kenmerkte zich oorspronkelijk door lintbebouwing aan weerszijden van de Cromvoirtse Weg, de St.-Lambertusstraat en het Pepereind. Het dorp ontstond omstreeks 1100 op de overgang tussen de hoge zandgronden in het zuiden en de lager gelegen kleigronden in het noorden die later deel uitmaakten van het inundatiesysteem rond ’s-Hertogenbosch. De naam Cromvoirt is afgeleid van ‘krom’ (bocht, bochtig) en ‘voorde’, een doorwaadbare plaats in een rivier of beek, in dit geval de Zandleij met de voorde ter hoogte van de St.-Lambertusstraat of de Loverensebrug. Midden in het dorp staat de Sint-Lambertuskerk, die door architect K. Weber tussen 1891 en 1897 werd gebouwd. In oktober 1944 werd de kerktoren, waaruit de klokken in 1943 waren geroofd, door Duitse troepen opgeblazen om de geallieerden te beroven van deze mogelijke uitkijkpost. De toren werd na de oorlog in een lagere vorm herbouwd. Op het kerkhof bij de kerk ligt de uit Cromvoirt afkomstige Adrianus A. van der Bruggen, die in mei 1940 sneuvelde bij de verdediging van een gietstalen kazemat aan de Maas.

Brug aan het einde van de St.-Lambertusstraat en Loverensebrug
De twee belangrijkste doorgaande routes door Cromvoirt, de St.- Lambertusstraat en (Oude) Loonse Baan, kruisen de Zandleij juist voorbij het westelijke deel van de Cromvoirtsedijk. Hoewel de waterloop niet breed is, kon deze een eventuele militaire opmars vertragen. Omdat bruggen hierdoor altijd van strategisch belang zijn, voorzag men omstreeks 1830 (ten tijde van de Belgische Opstand) veel bruggen rond ’s-Hertogenbosch van aarden verdedigingswerken, meestal in de vorm van een borstwering en bedoeld als mitrailleurstelling. Deze werken werden onder andere aangelegd bij de bruggen over Essche Stroom ten noorden van Esch en bij de bruggen over de Zandleij ter hoogte van De Ruiting, Helvoirt, Loveren en de St.-Lambertusstraat. Hoewel deze werken rond 1870 nog aanwezig waren, hadden zij toen al sterk aan strategisch belang ingeboet. De bruggen werden tijdens de bevrijding door de terugtrekkende Duitse troepen opgeblazen en pas na de oorlog weer hersteld. Iets ten westen van de Loverensebrug, aan de zuidzijde van de Cromvoirtseweg, zijn (op particulier terrein) waarschijnlijk nog restanten van de aarden versterking aanwezig.