terug naar het wandelverslag

Geschiedenis van de joden in Groningen
Geschiedenis
synagoge van Winschoten

Winschoten ligt in het zuid-oosten van de provincie Groningen aan de doorgaande weg naar Duitsland. Het is een oud dorp en was in vroegere tijden de hoofdplaats van het landschap Reiderland. De bevolking van de plaats vond zijn bestaan voornamelijk als koopman, ambachtlieden en boeren. Tevens kende de plaats een opvallend groot aantal wevers. De eerste joden vestigden zich eind 17^e eeuw in de plaats. Rond 1710 telde het dorp zo'n vier joodse gezinnen. Dit aantal nam in de eerste helft van de 18^e eeuw maar nauwelijks toe. Pas in tweede helft van de 18^e eeuw is er sprake van een groei van het aantal joodse inwoners. In 1773 telde het dorp elf joodse gezinnen en in 1783 woonden in het dorp 34 joden en in de omgeving eenzelfde aantal. Vooral in de 19^e eeuw groeide de joodse bevolking sterk. In 1814 telde de Joodse Gemeente Winschoten 197 leden, waarvan er 170 te Winschoten woonden.
In 1773 is er voor het eerst sprake van bestuurders of parnassim van een Joodse Gemeente Winschoten. In datzelfde jaar wordt er een reglement opgesteld waarin de onderlinge verhoudingen tussen de Winschoter joden wordt geregeld. Desondanks kende de Joodse Gemeente veel onderlinge strubbelingen.
In de 19^e eeuw groeide Winschoten uit tot het bestuurlijk, juridisch en verzorgingscentrum van oostelijk Groningen. In minder dan een eeuw verdubbelde de bevolking. Ook de joodse bevolking nam spectaculair toe: van 196 in 1809 tot 699 in 1899. Zij waren voornamelijk werkzaam als koopman, slager en veehandelaar. Een groot deel van de winkels in de plaats werd gedreven door joden. In 1941 telde de plaats nog 493 joden. In augustus en oktober 1942 werd het grootste deel van hen gedeporteerd. Begin 1943 werden de laatste joden gedeporteerd. Van alle Winschoter joden hebben niet meer dan zo'n 20 de oorlog overleefd.
Synagoge
In 1773 is er voor het eerst sprake van een huissynagoge. Waarschijnlijk bevond deze zich in hetzelfde huis aan de Wevershorn dat twee jaar later, in 1775, in een belastingregister wordt genoemd als 'jodensynagoge'. In 1797 vraagt de Joodse Gemeente toestemming een collecte te mogen houden voor de bouw van een nieuwe synagoge. De reden hiervoor was dat hun de huur van het inmiddels vervallen pand aan de Buitenvenne was opgezegd. Zodoende weten we dat de Joodse Gemeente Winschoten voor 1797 ten minste aan de Wevershorn en Buitenvenne een (huis)synagoge heeft bezeten. In november 1797 verwerft de Joodse Gemeente een stuk grond aan de Langestraat waarop vervolgens een synagoge wordt gebouwd met 70 zitplaatsen. Vanwege de toename van de joodse bevolking was dit gebouw al snel te klein. Tussen 1852 en 1854 werd daarom een nieuwe synagoge aan de Bosstraat gebouwd. Dit gebouw werd in september 1854 ingewijd. Na de oorlog is het gebouw verkocht. Tegenwoordig doet het dienst als kerk van de Vrijgemaakte Gereformeerde Gemeente.
Begraafplaats
De eerste joodse begraafplaats was aan de Liefkenstraat en wordt voor het eerst in 1792 als zodanig genoemd. Deze bleef tot 1828 in gebruik. In 1969 werd de begraafplaats ontruimd. Na de sluiting van de oude begraafplaats in 1828 werd er als deel van de nieuwe Algemene Begraafplaats een nieuwe begraafplaats verkregen aan het huidige Sint Vitusholt.
Rabbijnen
In 1799 vestigde Aron Mozes Frankforter zich te Winschoten. Hij was omstreeks 1746 te Frankfurt/Main geboren. Voordien had hij achtereenvolgens te Steinfort en Zwolle gewoond. In 1802 werd hij aangesteld als rabbijn en voorzanger van de Joodse Gemeente Winschoten. In 1806 en 1807 was hij als rabbijn werkzaam te Veendam. In 1808 was hij te Winschoten teruggekeerd en bleef tot aan zijn dood in 1831 rabbijn van de Joodse Gemeente Winschoten.