Rijk en Arm – wandeltocht
Deze wandeltocht start in de Buorskip aan de Vlaslaan in het statige Beetsterzwaag.
De naam Beetsterzwaag is afgeleid van (Oud)-Beets, dat vroeger het belangrijkste dorp van de grietenij Opsterland in de late Middeleeuwen was.
Beets betekent Beke en verwijst naar het zuidelijk gelegen oerriviertje (uit de ijstijd) het Koningsdiep/Boorne/Ald Djip. Zwaag betekent de contrijen, weilanden bij Oud Beets.
Heel vroeger vonden we in dit gebied afwisselend weilanden en heidevelden (dus nog geen enkel bos).
Het dorp Beetsterzwaag ligt op verhoogde dekzandruggen, die in de ijstijd zijn ontstaan.
Door de overtuin van het statige Lycklamahûs (gemeentehuis) lopen we in de Hoofdstraat (vroeger Hooiweg) met heel veel imposante en monumentale panden.
Dit waren de buitenverblijven van de schatrijke adellijke families van Lynden, van Eysinga, Lycklama a Nijeholt (uit Den Haag), van Harinxma thoe Slooten (uit Leeuwarden) enz.
In de periode 1800-1875 verrezen deze statige panden.
Deze adellijke families werden grootgrondbezitters rond Beetsterzwaag toen de veepest uitbrak in de veestapel van de keuterboertjes. De adel nam de aangerichte schade graag over.
Van 1850 tot ± 1925 werden op onrendabele gronden de huidige bossen aangeplant.
Eind van de 19e eeuw lieten de adellijke families hun buitenverblijven over aan charitatieve instellingen, zoals de familie van Lynden aan de Corneliastichting, dat nu een revalidatiecentrum is.
We verlaten Beetsterzwaag over het oude Kerkepad West; een wandelpad, dat destijds door de adel werd aangelegd naar hun zeer fraaie Adelskerk (1890) in Oud Beets. Deze gotische kerk is in 1984 afgebroken. De fundamenten van de kerk en de adellijke grafkelders zijn nog bewaard gebleven op het veel hoger gelegen kerkhof.
Na passage van het viaduct over de A7 passeren we de scheidslijn tussen de hogere zandgronden en het lager drassig gelegen laagveengebied (vroeger de Beetster Hooylanden).
In het westen heerste de armoede van de veenarbeiders en turfmakers.
Indrukwekkend is het grote meer, dat door de zandwinning (sinds 1969) is ontstaan. Naast de zandwinning ruiken we de groencompostering. In de toekomst moet dit een recreatieplas met een diepte van wel 25 m worden.
Direct na de recreatieplas slaan we linksaf en wandelen naar de P.W. Janssenstichting. In de volksmond werd dit gebied de Ald Polder (oudste polder in dit veendistrict) genoemd. Op grote schaal werd hier vanaf 1863 begonnen met de laagveenturfwinning. Zo langzamerhand vestigden zich hier honderden turfmakers in gebrekkige turfbokwoningen en houten woonketen. Het contrast met de rijke adel op een kilometer afstand was wel erg groot.
Na de vervening werd het land hier in cultuur gebracht met sloten en landwegen.
Rond 1900 meldde zich in dit gebied een weldoener uit Amsterdam n.l. P.W. Janssen.
De schatrijke tabakshandelaar van de Delimaatschappij op Sumatra wilde een deel van zijn kapitaal besteden aan armoedebestrijding. Hij liet hier zes boerderijtjes bouwen. Van Zinderen-Bakker (wethouder) uit Gorredijk werd zijn rentmeester, die evenveel geschikte turfmakersfamilies mocht aanwijzen, die in aanmerking kwamen voor de nieuwe boerijtjes.
Weldoener Janssen liet overigens nog meer boerderijtjes bouwen in het door grote armoede getroffen Friesland.
Verder wandelen we over de Krûme Swynswei, een kronkelig landweggetje parallel aan het oerriviertje het Ald Djip/Koningsdiep. Dit riviertje is ontstaan in de ijstijd. Het smeltwater liep van de hoger gelegen dekzandruggen rond Allardsoog langs Bakkeveen, Beetsterzwaag, Nij Beets, Oldeboorn en Akkrum naar de Middelzee. Dit riviertje is meer dan tienduizend jaar geleden ontstaan. In het begin van de turfwinning werd dit riviertje wel gebruikt voor de turfafvoer. Opmerkelijk is het feit, dat dit oude riviertje veel hoger ligt dan het omringende land. Dit is een gevolg van de vervening.
We vervolgen onze wandeling en slaan rechts af. In het open weiland kunnen we volop genieten van de vergezichten in het polderlandschap. Over de Hoofdbrug over het Polderhoofdkanaal ontwaren we onze eerste rustplaats, n.l. het Openluchtmuseum It Damshûs.
Beleef hier de leef- en woonomstandigheden van de turfmakers en denk daarbij terug aan de adel in onze startplaats Beetsterzwaag!!!
Na de rust vervolgen we de route westwaarts over de Geawei. De boeren van de hoger gelegen zandgronden haalden hier heel vroeger al hun hooioogst in de zomerperiode over deze Oude Prikkewei.
Geniet ook van het fantastische uitzicht vanaf it Heechhout (hoge brug) over het Polderhoofdkanaal en van de lager gelegen polder.
Dit kanaal is in de 19e eeuw gegraven voor de afvoer van turf. Eind 19e eeuw werd het een verbindingskanaal tussen de Veenhoop en de Nieuwe Vaart. De Zuider-(Nij Beets) en de Noordersluis (De Veenhoop) werden gebouwd voor de doorvaart op resp. de Nieuwe Vaart en de Wijde EE.
Door de toename van het vrachtvervoer over de weg verloor dit kanaal zijn betekenis en de sluizen werden gedempt. Een kanaalcommissie in Nij Beets en de Veenhoop heeft een jarenlange strijd geleverd (40 jaar) voor de heropening van deze vaarverbinding.
Op 1 juli 2015 was het groot feest in beide dorpen, want het kanaal werd na een jarenlange juridische strijd, zelfs tot aan de Hoge Raad, feestelijk heropend! Kosten 20 miljoen!!!
Zo langzamerhand keren we weer huiswaarts door het weidse boerenland met prachtige vergezichten richting Boornbergum.
Boornbergum bestond einde 17e eeuw uit bouw- en weilanden met boerderijtjes op de hoger gelegen zandruggen. De Westerbuorren en Oosterbuorren liggen op zo’n dekzandrug tussen de hoge venen in het oosten en de lage venen in het westen.
We passeren op de Westerbuorren de Dorpskerk van 1871 en de Gereformeerde Kerk van 1911 op de Oosterbuorren.
Na de rustplaats doemen de Sweachsterbossen in de verte al weer op en kunnen we na een omweg we ons al weer afmelden op de startplaats.
40 km/50 km- route.
Na de rustplaats in het openluchtmuseum ’t Damshûs in Nij Beets gaat de lange route over de Geawei (Ald Prikkewei) richting De Veenhoop. Daar kunnen we volop genieten van het natuurgebied en petgatenlandschap De Kraanlânnen. Na de rust in de Veenhoop vervolgen we onze tocht langs de Wijde Ee, bekend van it Skûtsjesilen, over de Polderdijk naar Smalle Ee. Via een omweg langs de “skriuwersarke” van Rink v.d. Velde en de Bonne Buspetten komen we in Smalle Ee.
Wist u, dat dit gehucht vroeger de hoofdplaats van de grietenij Smallingerland was?
Op de Kleasterkampen stond hier vroeger een heus klooster!
Onze route gaat verder zuidwaarts richting Boornbergum en sluiten heel even aan bij de 25 km-route. Vrij snel maken we nog een lus naar het bosrijke Olterterp, het gebied van de adellijke familie van Boelen. Na het Witte Huis wandelen we over een deel van Het Grootfrieslandpad langs de Grote Vijver. Deze poel is ontstaan door de turfwinning.
Volop gaan we nog genieten van de bossen en de golfbanen van Lauswolt.
Ook de lange afstandslopers eindigen weer in de Buorskip aan de Vlaslaan in Beetsterzwaag.
